Usona lingvo
"Kiu multe parolas, malamikon konsolas."
- ~ Zamenhof
"Orkoj kaj troloj parolas laŭ sia naturo, sen amo de vortoj kaj aferoj."
- ~ Tolkien
"Angla estas tiel morta, ke vi ne povas diri ion al virinoj. Mi pensas, ke en Esperanto vi povas diri romancaĵojn, kiel ili diras en Hispanaj aŭ Italaj lingvoj."
- ~ Usonano pri si mem
"Mi estas brazilano kaj mi ne komprenas la usonan lingvon. Kiu povus traduki por ni?"
- ~ malusonano
La usona lingvo (usone: /'mɝ.ə.kən/) estas planlingvo inventita de Mark Twain en la malfrua 19-a jarcento kaj intence fuŝita de Holivudo kaj Vaŝingtono, D.K. poste. Ĝi estas kvazaŭ angla lingvo sen ia bezono pensi pri tio, kiun oni diras. La plimulto da vortoj kaj subfrazoj estas kliŝoj kaj mortintaj metaforoj, kiuj jam perdis sian originan signifon. Ankaŭ ekzistas multaj vortoj sensignifaj, krom signifaj de "mojose" aŭ "malmojose", sekve funkciante nur por gregigi. Tial nenia konscienca fakulo provas verki gramatikon de la usona lingvo. Fakte ekde ĉirkaŭ 2000 la usona jam estas tute anstataŭita per citaĵoj el holivudaj filmoj.
Usonanoj kutimas lerni nenian lingvon krom la usonan. Ili tamen nomas la usonan lingvon "la anglan" kaj atendas, ke alilandanoj komprenos ĝin. Tio estas bedaŭrinda supozo, ĉar scipovi la anglan ne egalas al scipovi la usonan, precipe kiel multaj usonanoj parolas ĝin.
Ĝia elparolo iel similas al la angla, kiun ankaŭ parolas multaj afrikusonanoj. Pluraj lingvosciencistoj argumentas, ke la usona tiom similas al aliaj afrikaj kreoloj, ke ĝi mem estas kreola lingvo. Aliaj lingvosciencistoj kredas ke ĝi estas dialekto de la angla.
Historio[redakti]
Notindas, ke Georg-Bernardo Ŝavo (George Bernard Shaw) asertis en _Pigmaliono_ (ankavx en ties ido-filmo Mia Bela Damo [My Fair Lady]), ke en Usonio oni ne plu parolas la anglan ekde 1774. Multaj usonianoj tamen kredas ĝin paroli. Laŭ la usona ĵurnalisto Henrik-Luiso Menkena (Henry Louis Mencken) temas pri La Usona Lingvo (_The American Language_, 1919-1948). La debato daŭras, kaj ambaŭ vidpunktoj (ĉu usonianoj parolas la anglan aŭ usonan) lavxvice poentas.
Ĉiu Usonano diros vin, ke li parolas “la Anglan” lingvon. Ĝi ne estas eĉ dialekto de la Angla lingvo; laŭ la Usonanoj, ilia lingvo estas la vera, prava, korekta, aŭtentika Angla. Laŭ angloj, usonanoj NE parolas la anglan - ili parolas la usonan. Oni daŭre skribas tion kaj neniu pretas agnoski tion. Usonano ne volas kaj ne pretas lerni la anglan ĉar ili fakte ne bezonas ĝin. Estas 50 miliono da angloj kaj pli ol 300 milionoj da usonanoj (kvankam kelkmilionoj da usonanoj parolas formon de la hispana).
Ekzistas 3-hora kanada filmo kio nomiĝas "Do You Speak American?" (Ĉu Vi Parolas Usone?). La filmon faris nacia televidkompanio PBS. En tiu filmo kanadano travojaĝas Usonon kaj "malkovras" grandajn diferencojn inter "la angla" de Usono kaj tio de aliaj landoj. ;
Usono estas tiom vasta lando. Certe ie estas vilaĝo, kie izoliĝemaj internaciaj paroj povus fondi kolonion por eduki siajn idojn en unulingva medio. :) Ĉiuokaze, la plio de la usonianoj tiom fuŝe parolas kaj skribas sian lingvon, ke ili malfacile povus kontraŭdiri enmigrinton, kiu ĝuste lernis la anglan.
Interna ideo[redakti]
Rasismo estas la interna ideo de la usona. La potenculoj vaste opinias la dialekton de blankuloj supera al la afrik-usona dialekto; parolado de la afrik-usona ja malhelpas studentojn atingi edukadon. Sed oni samtempe ŝteladas vortojn el la afrik-usona kaj proprigas ilin al la dialekto de la tiel nomataj "edukitoj".
La usona kaj esperanto[redakti]
Esperanto kaj la Usona lingvo estas tute malsamaj en multaj aspektoj. La Usona lingvo estas natura lingvo, kiun oni uzas kiel ĉefan komunikilon en Usono kaj aliaj angloparolantaj landoj. Ĝi havas multajn variaĵojn kaj dialektojn, kaj la gramatiko kaj vortprovizo povas esti tre kompleksaj. Aliflanke, Esperanto estas planlingvo, kiu estis kreita por esti facila por lernado kaj por esti internacia lingvo por komunikado inter homoj kun diversaj lingvaĵoj. Ĝia gramatiko estas regula kaj simpla, kaj ĝi havas relative malgrandan vortprovizon. Tamen, Esperanto estas tre riĉa kaj esprimpova lingvo, kiu povas esti uzata por krei beletran verkon, kiel ankaŭ por teknikan kaj sciencan skribadon.
Vortoprovizo[redakti]
| Usona lingvo | Angla lingvo | ||
| ash-can | dust-bin | ||
| ash-cart | dust-cart | ||
| ashman | dustman | ||
| backyard | garden | ||
| baggage | luggage | ||
| baggage-car | luggage-van | ||
| ballast (railroad) | metal | ||
| barbershop | barber’s-shop | ||
| bath-robe | dressing-gown | ||
| bath-tub | bath | ||
| beet | beet-root | ||
| bid (noun) | tender | ||
| bill-board | hoarding | ||
| boarder | paying-guest | ||
| boardwalk (seaside) | promenade | ||
| boot | high-boot | ||
| brakeman | brakesman | ||
| bumper (car) | buffer | ||
| bureau | chest of drawers | ||
| calendar (court) | cause-list | ||
| campaign (political) | canvass | ||
| can (noun) | tin | ||
| candy | sweets | ||
| cane | stick | ||
| canned-goods | tinned-goods | ||
| car (railroad) | carriage, van or waggon | ||
| checkers (game) | draughts | ||
| chicken-yard | fowl-run | ||
| chief-clerk | head-clerk | ||
| chief-of-police | chief-constable | ||
| city-editor | chief-reporter | ||
| city-ordinance | by-law | ||
| clipping (newspaper) | cutting | ||
| closed-season | close-season | ||
| coal | coals | ||
| coal-oil | paraffin | ||
| collar-button | stud | ||
| commission-merchant | factor, or commission-agent | ||
| commutation-ticket | season-ticket | ||
| conductor (of a train) | guard | ||
| corn | maize, or Indian corn | ||
| corner (of a street) | crossing | ||
| corn-meal | Indian meal | ||
| counterfeiter | coiner | ||
| cow-catcher | plough | ||
| cracker | biscuit | ||
| crazy-bone | funny-bone | ||
| cross-tie | sleeper | ||
| crystal (watch) | watch-glass | ||
| department-store | stores | ||
| derby (hat) | bowler | ||
| dime-novel | penny-dreadful | ||
| district (political) | division | ||
| druggist | chemist | ||
| drug-store | chemist’s shop | ||
| drummer | bagman | ||
| dry-goods-store | draper’s-shop | ||
| editorial (noun) | leader, or leading-article | ||
| elevator | lift | ||
| elevator-boy | lift-man | ||
| enlisted-man | private-soldier | ||
| excursionist | tripper | ||
| ferns | bracken | ||
| filing-cabinet | nest-of-drawers | ||
| fire-department | fire-brigade | ||
| fish-dealer | fishmonger | ||
| floor-walker | shop-walker | ||
| fraternal-order | friendly-society | ||
| freight | goods | ||
| freight-agent | goods-manager | ||
| freight-car | goods-waggon | ||
| freight-elevator | hoist | ||
| frog (railway) | crossing-plate | ||
| garters (men’s) | sock-suspenders | ||
| gasoline | petrol | ||
| grade (railroad) | gradient | ||
| grain | corn | ||
| grain-broker | corn-factor | ||
| groceries | stores | ||
| hardware-dealer | ironmonger | ||
| headliner | topliner | ||
| hod-carrier | hodman | ||
| hog-pen | piggery | ||
| hood (automobile) | bonnet | ||
| hospital (private) | nursing-home | ||
| huckster | coster (monger) | ||
| hunting | shooting | ||
| Indian | Red Indian | ||
| Indian Summer | St. Martin’s Summer | ||
| instalment-business | credit-trade | ||
| instalment-plan | hire-purchase plan | ||
| internal-revenue | inland-revenue | ||
| janitor | caretaker, or porter | ||
| laborer | navvy | ||
| legal-holiday | bank-holiday | ||
| letter-box | pillar-box | ||
| letter-carrier | postman | ||
| locomotive engineer | engine-driver | ||
| long-distance-call | trunk-call | ||
| lumber | deals | ||
| lumber-yard | timber-yard | ||
| mad | angry | ||
| mantelpiece | chimney-piece | ||
| Methodist | Wesleyan | ||
| molasses | treacle | ||
| monkey-wrench | spanner | ||
| moving-picture-theatre | cinema, or picture-palace | ||
| necktie | tie | ||
| news-dealer | news-agent | ||
| newspaper-man | pressman, or journalist | ||
| notions | small-wares | ||
| oatmeal | porridge | ||
| officeholder | public-servant | ||
| orchestra (seats in a theatre) | stalls | ||
| outbuildings (farm) | offices | ||
| overcoat | great-coat | ||
| package | parcel | ||
| parlor | drawing-room | ||
| parlor-car | saloon-carriage | ||
| patrolman (police) | constable | ||
| pay-day | wage-day | ||
| peanut | monkey-nut | ||
| pen-point | nib | ||
| period (punctuation) | full-stop | ||
| pitcher | jug | ||
| plant (industrial) | works | ||
| poorhouse | workhouse | ||
| post-paid | post-free | ||
| potpie | pie | ||
| prepaid | carriage-paid | ||
| press (printing) | machine | ||
| program (of a meeting) | agenda | ||
| public-school | board-school | ||
| quotation-marks | inverted-commas | ||
| railroad | railway | ||
| railroad-man | railway-servant | ||
| rails | line | ||
| rare (of meat) | underdone | ||
| receipts (in business) | takings | ||
| Rhine-wine | Hock | ||
| road-bed (railroad) | permanent-way | ||
| road-repairer | road-mender | ||
| roast | joint | ||
| roll (of films) | spool | ||
| roll-call | division | ||
| rooster | cock | ||
| round-trip-ticket | return-ticket | ||
| saleswoman | shop-assistant | ||
| saloon | public-house | ||
| scarf-pin | tie-pin | ||
| scow | lighter | ||
| sewerage | drains | ||
| shirtwaist | blouse | ||
| shoe | boot | ||
| shoemaker | bootmaker | ||
| shoe-shine | boot-polish | ||
| shoestring | bootlace | ||
| shoe-tree | boot-tree | ||
| sick | ill | ||
| sidewalk | footpath, or pavement | ||
| silver (collectively) | plate | ||
| sled | sledge | ||
| sleigh | sledge | ||
| soft-drinks | minerals | ||
| smoking-room | smoke-room | ||
| spigot (or faucet) | tap | ||
| sponge (surgical) | tap | ||
| stem-winder | keyless-watch | ||
| stockholder | shareholder | ||
| stocks | shares | ||
| store-fixtures | shop-fittings | ||
| street-cleaner | crossing-sweeper | ||
| street-railway | tramway | ||
| subway | tube, or underground | ||
| suspenders (men’s) | braces | ||
| sweater | jersey | ||
| switch (noun, railway) | points | ||
| switch (verb, railway) | shunt | ||
| taxes (municipal) | rates | ||
| taxpayer (local) | ratepayer | ||
| tenderloin (of beef) | under-cut, or fillet | ||
| ten-pins | nine-pins | ||
| terminal (railroad) | terminus | ||
| thumb-tack | drawing-office | ||
| ticket-office | booking-office | ||
| tinner | tinker | ||
| tin-roof | leads | ||
| track (railroad) | line | ||
| trained-nurse | hospital-nurse | ||
| transom (of door) | fanlight | ||
| trolley-car | tramcar | ||
| truck (vehicle) | lorry | ||
| truck (of a railroad car) | bogie | ||
| typewriter (operator) | typist | ||
| typhoid-fever | enteric | ||
| undershirt | vest | ||
| vaudeville-theatre | music-hall | ||
| vest | waistcoat | ||
| warden (of a prison) | governor | ||
| warehouse | stores | ||
| wash-rag | face-cloth | ||
| wash-stand | wash-hand-stand | ||
| waste-basket | waste-paper-basket | ||
| whippletree | splinter-bar | ||
| witness-stand | witness-box |
Specimeno[redakti]
Mi konkludas, ke vio fadr hu bi in himl; holirn be dauo nam; dauo reich kom; dauo vil be dun an erd, als it bi in himl; giv vi dis dag vio dagli bred; en fergiv vi vio shulds, als vi fergiv vio shulders; en lied vi nit inzu fersieku but frie vi fon ievl. Fuck you.
VIVU ESPERANTO.
Utilaj frazoj[redakti]
- Hey big boy, is that a gun in your pocket or are you just happy to see me?: Bonvolu lasi min trapasi la doganejon, Sinjoro.
- I'm just here to take pictures of American government buildings and send them back to the motherland: Mia vojaĝo al Vaŝingtono temas nur pri turismo.
- Can tourists register for food stamps?: Kie trovi malmultekostan manĝon ĉi tie?
- Where can I find the best fags to suck on around here?: Kie mi povas aĉeti cigaredojn?
- I've got killer farts after taking all those fags: Mi fartas bonege, ĉar mi akiris cigaredojn.
- Meeting you has turned me gay, my new boyfriend!: Estas gaje renkonti vin, mia nova viramiko!
- Oh my, I've been in San Francisco five minutes and I've already turned gayer than George Takei: Sanfrancisko estas mirinde gajiga!
- I've been deprived so long, I could swallow every cock in this country: Mi malsatas kaj volas manĝi multe da kokaĵo.
- Sorry, Daddy, I've been bad: Pardonu al mi, Patro, ke mi pekis.
- Nice mancock!: Kia bela virkoko!
Suda variaĵo[redakti]
- Bless your heart: Idioto, fek al vi.
- Heil Hitler!: Bonvenon!
- Howdy Doody!: Saluton!
- I'll pray for you: Mi ege volas mortigi vin.
- Lord have mercy! Didiable!
