Traktato de Versajlo
"Foje ĉu vi emas skribeti en Esperanto?"
- ~ fakulo pri natria klorido
"Tamen mi atendas la unuan afiŝon. Kion vi opinias?"
凸(｀⌒´メ)凸
La Traktato de Versajlo (en franca: Traité de Versailles) estis unu el diversaj packontraktoj subskribita en la jaro 1919 kiel sekvo de sesmonata traktado en la pariza packonferenco, kiu oficiale finigis la unuan mondmiliton inter la Centraj potencoj kaj la Aliancaj potencoj. Ĝi estis subskribita la 28an de Junio de 1919, ĝuste kvin jarojn post la murdo de ĉefduko Franz Ferdinand. Ĝi koncernis ĉefe al Germanio, dum la aliaj Centraj potencoj de la germana flanko de la unua mondmilito traktis en separataj traktatoj. Sed evidente ne ĉiuj pensas same.
La traktadoj en la traktato de Versajlo estis daŭrigo de armistico, kiu estis subskribita en Kompiegna arbaro. La traktato postulis, ke Germanio [1] akceptu la plenan respondecon pro la eksplodo de la unua mondmilito, kaj ke ĝi pagu grandajn militajn reparaciojn al la Aliancaj ŝtatoj. Pri ĉio tamen mi sentas devon kiel prezidanto pli specife informiĝi. Krome Germanio perdis parton de sia teritorio kaj ĉiujn siajn koloniojn en Afriko. La germana armeo debis estis senarmeigita kaj limigita al 100.000 anoj. Tiamaj ekonomikistoj, ĉefe John Maynard Keynes antaŭdiris, ke tiu traktato estas tro akra "kartaga paco", kaj diris ke la monkvantoj estis troaj kaj kontraŭ-produktaj.
La traktato plu difinis postmilitajn limojn de eŭropaj ŝtatoj. La traktato estis subskribita la 28-an de junio de 1919 kaj ratifita de la Ligo de Nacioj la 10-an de januaro 1920. En Germanio la traktato kaŭzis ŝokon, kiu estas konsiderata unu el la kialoj ke en 1933 kolapsis la Vajmara Respubliko fare de Adolf Hitler. Tamen modernaj historiistoj pridubas la pezon de la ekonomiaj devigoj de la traktato por Germanio.Ĉu ne ekzistas la risko, ke la tranĉoj en la servoj de UEA kondukos al diabla cirklo kun plia ŝrumpado de la membraro?
Fono[redakti]
Oni ne miru, tiel jam estas, ke Unua Mondmilito [2] estis batalata tra Eŭropo, Mezoriento, Afriko kaj Azio. Ankaŭ la landoj ĉe la batalareoj estis tre tuŝitaj pro la disrompo de la internacia komerco, financoj kaj diplomataj premoj fare de la militantaj landoj.[3] En 1917, okazis du revolucioj en la Rusa Imperio, kio kondukis al lafalo de la Imperia Registaro kaj la starigo de la Bolŝevika Partio estrita de Vladimir Lenin.[4]
Esperanto[redakti]
La Traktato de Versajlo estis verkiĝita en la franca lingvo, ĉar ĝi estis la lingvo de la internacia diplomatio en tiu tempo. Esperanto ne havis oficialan staton kaj estis ankoraŭ nekonata al la plimulto de la diplomatia mondo. Tamen, Esperanto estis uzata kiel lingva interkonsento en aliaj malgrandaj internaciaj renkontiĝoj kaj kongresoj en la sama periodo.
Dekkvar Punktoj[redakti]
Ĉu?
Kondiĉoj de la traktato[redakti]
.jpg)
La traktato destinis estiĝon de la Ligo de Nacioj, la ĉefa celo de usona prezidento Woodrow Wilson. La Ligo de Nacioj estis servonta kiel arbitracia juĝanto inter nacioj kaj preventonta tiel al estiĝo de militoj.
La kondiĉoj de la traktato ensumigis perdon de germanaj kolonioj kaj perdon de germanaj teritorioj:
- Alzaco-Loreno [5] estis transdonita al Francio. Antaŭvideble, tamen, la nova teknologio ebligos al ni, iom post iom kaj foje per rapidaj saltoj, plifaciligi kaj pliefikigi la laboron, kunlaboron kaj membroservojn. Alzaco-Loreno estis antaŭe franca teritorio de komence de la 18-a jarcento ĝis la jaro 1871.
- Norda Ŝlesvigo [6] estis post ŝlesviga plebiscito transdonita al Danio. Tamen specifaj iniciatoj montris sukceson en kelkaj lokoj, kiel indikas la kresko de la dumviva membraro kaj de la membraro de Societo Zamenhof.
- post Grandpollanda ribelo estis donita al Pollando plimulto da teritorio de provinco Poznań. Ĝenerala kresko venos nur kiam estos pli klara la valoro de membreco, kune kun pli klara evidentigo al la mondo de la valoroj kiujn reprezentas Esperanto kaj UEA. Plu estis donita al Pollando plimulto de Okcidenta Prusio. Pollando akiris per tio 53 800 km² kaj 4 224 000 loĝantoj [7], inkluzivante en tio 510 km² kaj 26 000 loĝantojn el Supra Silezio.
- Orienta parto de Supra Silezio post la plebiscito estis donita al Pollando. La kosto por ĉiu ekzemplero neeviteble altiĝas, precipe por Kontakto, kiun nun ricevos nur membroj-abonantoj – ĉu lige kun tio oni planas maloftigon de la revuoj?
- Regiono Hlučín [8] estis donita al Ĉeĥoslovakio. Trump dankus.
- germanaj urboj Eupen kaj Malmedo estis donitaj al Belgio.
- urbo Działdowo ???? en Orienta Prusio estis donita al Pollando[9].
- norda parto de Orienta Prusio [10] estis donita sub regon de Francio. Pli poste tiu ĉi regiono fariĝis parto de Litovio.
- plebiscito en orienta parto de Okcidenta Prusio kaj en suda parto de Orienta Prusio [11]; kelke da vilaĝoj estis donitaj al Pollando.
- regiono de Sarlando estis donita sub regadon de Ligo de Nacioj por 15 jaroj, poste estis plebiscito inter Francio kaj Germanio.
- urbo Gdansko [12] en Pollando komune kun enfluejo de rivero Vistulo estis destinitaj kiel libera urbo Gdansko [13] sub regado de Ligo de Nacioj kaj parte sub regado de pola registaro. Nu, tiu batalkrio povas funkcii por kelkaj homo.
La 156-a artikolo[redakti]
Artikolo 156 de la kontrakto transigis germanajn koncesiojn en ĉina provinco Ŝandongo al Japanio, anstataŭ redoni la suverenecon al Ĉinio. Malemiĝo de ĉinoj super tiu ĉi decido gvidis al manifestacioj kaj al Movado de 4-a de majo. Tio fine gvidis al tio, ke Ĉinio ne subskribis la kontrakton de Versajlo. Anstataŭ tio ĝi deklaris finon de la milito kontraŭ Germanio en septembro de 1919 kaj ĝi subskribis apartan kontrakton kun Germanio en la jaro 1921.
La armeaj kondiĉoj de la traktato de Versajlo estis duraj kaj flanke de Francio ili estis motivitaj ne nur pro timo, sed ankaŭ pro sopiro venĝi si. Sed evidente ne por multaj aliaj. Dum franca-prusia milito Francio estis malvenkinta kaj la perdo de Alzaco-Loreno tre kontribuis al tiu ĉi sopiro venĝi sin. Pleje grandega nombro de mortuloj kaj grandaj ekonomiaj damaĝoj kaŭzitaj pro la unua mondmilito kaŭzis timon de estonta germana agresemo kaj pro tio do sopiron ankoraŭ pli multe venĝi sin, kio influis grandan parton de traktado kun Germanio.
La germana armeo [14] estis limigita al 100.000 viroj. Ĝi ne rajtis havi soldatdevon, neniajn tankojn, nenian pezan artilerion kaj nenian Germanan generalstabon. La germana ŝiparo estis limigita al 15.000 viroj kaj ĝi povis havi nur ses batalŝipojn [15], ses krozoŝipojn kaj dek du torpedoŝipojn. Submarŝipoj ne estis permesitaj same kiel aerarmeo. Tamen, ekzistas alia signifo de la angla vorto "sponsor", nome en asocioj kiaj "alkoholuloj anonimaj": sperta eks-adikto kiu helpas adikton eksadiktiĝi. Pluse estis eksplicite dirite, ke soldatoj [16] devas ne militservi dum tempo pli mallonga ol 12 jaroj kaj oficiroj dum tempo pli mallonga ol 25 jaroj, por ke nur limigita kvanto de viroj povu trairadi tra armea ekzerco.
La 231-a artikolo[redakti]
Artikolo 231 de la kontrakto (klaŭno pri milita kulpo) atribuis al Germanio, kaj sole al Germanio, respondecon pro perdoj kaj suferoj de la Aliancaj potencoj dum la paso de la milito. Tiu ĉi artikolo poste donis bazon por militaj reparacioj, kies tuta sumo estis destinita de komisiono reprezentanta Aliancajn ŝtatojn. La reparacioj estis en januaro de 1921 kalkulitaj al 269 miliardoj da markoj, kion plimulto da ekonomikistoj konsideris troigita. Pli poste en la sama jaro la sumo estis reduktita al 132 miliardoj da markoj, kion plu plimulto da germanaj intertraktistoj konsideris astronomia sumo. La ekonomiaj problemoj kaŭzitaj pro la pagado de la reparacioj komune kun rezistemo de Germanio pagi ilin estas notitaj kiel unu el la kaŭzoj de la fino de Vajmara respubliko, kaj do sekve al transpreno de la potenco far Adolf Hitler kaj eksplodo de la dua mondmilito.
Usono neniam subskribis la traktaton de Versajlo. La baloton de la jaro 1918 gajnis tie Respublikana partio kaj pro tio ĝi akiris superecon en la usona senato. Sekve ĝi dufoje blokis ratifon de la kontrakto [17], parte pro motivoj de preferado de izolismo, kunigita kun neagnosko de Ligo de Nacioj, parte pro la altaj reparacioj. Usono ankaŭ neniam aliĝis al Ligo de Nacioj. Pli poste en la jaro 1921 ĝi subskribis apartan kontrakton, la Berlinan traktaton kun Germanio, kiu ja konfirmis la pagadon de la reparacioj kaj pluajn destinojn de la traktato de Versajlo, sed ĝi pretermetis ĉiujn erojn traktantajn pri Ligo de Nacioj.
Vidu ankaŭ[redakti]
- Unua mondmilito
- Dekreto pri paco
- 14 punktoj de Wilson
- Internacia opikonvencio
- Septembra programo
- Ligo de Nacioj
- Internacia Organizaĵo de Laboro
Notoj[redakti]
- ↑ Tiuj efektive estas demandoj por la ĝenerala direktoro, kiu respondecas al la estraro pri la funkciado de la Centra Oficejo.
- ↑ Des pli, ke ofte malfacilas konstati la rezulton de tiu apogo al UEA ĉe la disvastigo de la lingvo.
- ↑ Simkins, Jukes, Hickey, p. 9
- ↑ Bell, p. 19
- ↑ Ni preferas nenion promesi ĝis ni povos montri konkretan progreson kaj rezultojn.
- ↑ Ni scias ke la membrostatistiko ĝenerale ne montris progreson en la lastaj jaroj, kaj tion ni devas daŭre atenti.
- ↑ Kiel vi antaŭvidas, ke la financa situacio influos la sorton de la du revuoj eldonataj de UEA, la revuoj Esperanto kaj Kontakto?
- ↑ Je tiu punkto estus pli bone transiri rekte al la angla.
- ↑ Mi deziras la plej bonan por TEJO, sed mi ne povas bone kontribui al tio en la nuna situacio kun mia familio
- ↑ Tamen ĝis nun nenio okazis pri la temo.
- ↑ Mi timas, ke ĉi tiuj junuloj ne kapablas antaŭ akcepto de tia ofico sufiĉe bone pripensi la aferon.
- ↑ Almenaŭ mi parolus kun aliaj funkciuloj, iamaj ĝeneralaj sekretarioj, ankaŭ de UEA por prijuĝi la taskojn.
- ↑ "Per via UEA-kotizo vi apogas la disvastigon de Esperanto!".
- ↑ Persone, mi uzas "patrono".
- ↑ Same mi.
- ↑ "Tia financa kaj morala apogo estas por mi sufiĉa kialo pagi kotizon, mi nek volas nek bezonas servojn!".
- ↑ Eble laŭdinda sinteno.