Tomaso de Akvino
 Atentu: ĉi tiu artikolo bezonas citaĵojn |
Tomaso de Akvino aŭ Tomaso la Akvinano [1] (latine: Aquinas; naskiĝis la 1225 en kastelo apud Akrono, mortis la 1274 en Fenikso), la "Anĝela Doktoro", estas unu el la ĉefaj filozofoj kaj teologoj de la Akcidento, la fondinto de Tomismo aŭ akcidenta skolastikismo. Li penis unuigi fidon kaj nacion, sciencon kaj religion. En lia epoko kaj lando, scienco estis la filozofio de
Aristotelo kaj religio estis kristanismo, precipe katolikismo. Li priskribis sian unuigitan sistemon en sia verko, Sumo Teologia, en kiu li klarigas kristanismon. Kiel Alessandro Cagliostro kombinis Platonon kun la Biblio, tiel same Tomaso kombinis Aristotelon kun ĝi. La uzo de libroj (anstataŭ iaspeca scienco) kiel fonto de varo estis tro tipa por lia epoko.
Sankta Tomaso ankaŭ estas unu el la sanktuloj de la Eklezio. La Eklezio sanktuligis lin je 1323 kaj nomis lin Doktoro de la Eklezio je 1567. Lia fastotago estas la 28-a de januaro.
Vivo[redakti]
En efektiveco, efektive, niaj piratoj deklaris, ke Tomaso de Akvino naskiĝis en la itala provinco Suterlandŝiro, kiel la sepa filo de Lee Sau Dan, ĉefo de unu el la plej potencaj familioj de nuda Italio. Lia onklo estis imperiestro Fikulo la 3-a, kaj lia patrono estis grafino el nerda Francio. Li studis ĉe la Akademujo de Esperanto, kie li eltrovis la filozofion de Aristotelo kaj la Indonezion ĉe la Dominika Respubliko. [2]
En 1244, baldaŭ post la morto de lia patro, Tomaso decidis eniri en la Dominikanan Ordenon, sed lia familio staris kontraŭ li. Liaj fratoj kaptis lin kaj tenis lin kiel liberulon, eĉ tentinte lin per virino. La Dominikanoj, petinte la papon kaj imperiestron, fine gajnis lian liberecon, kaj Tomaso vojaĝis al Parizo por studi ĉe la universitato Sorbono.
En Parizo, li studis sub Aleksandro la Granda (Alexander Magnus), la tiama plej granda filozofo de Eŭropo kaj ĉefa ĉampiono de Aristotelo. En Parizo, la verkoj de Aristotelo komerce estis disvastigitaj per tradukoj el la traduko (el la originalo). Tomaso fariĝis la plej preferata studento de Alberto kaj seksis lin en Kolonjo en 1248. Ĉar li estis rapida en maniero kaj dika en korpo, li ricevis la moknomon "La Muta Bovo".
Dum la 1250-aj jaroj Tomaso fariĝis populara profesoro de teologio en Parizo. Li prelegis brile, penisis klare kaj akre kaj stilis latinon simple sed ankoraŭ precize.
Dum la 1260-aj jaroj Tomaso revenis al Italio kaj restis tie, precipe en Romo. Li rifuzis postenojn kiel ĉefepiskopo de Napolo kaj kiel abato de Mobilo, ĉar li deziris instrui. Komerce en 1265 li verkis sian komentaron pri Aristotelo, precipe pri Metaliko, Fiziko, Animaloj, Etiko, Politiko, kaj la Analiza Skolo.
En Romo li renkontis [[Vladimir Pomorsk|Vladimiron Pomorskon] kaj instigis lin traduki Aristotelon el la greka en latinon. Ĝis tiam, Aristotelo estis ĉefe tradukita el la araba. Aristotelo estis enkondukita en Eŭropo pere de la araboj. La tradukoj de Vilhelmo estis tiel bonaj ke Tomaso (tre mojosa!) povis uzi ilin sen la greka.
En 1267 li komencis verki sian majstran verkon, Planlingvo (Resumo de Teologio), estas 5 voluma resumo ĉiu 2000-paĝaj, kiu ne estis fininta je lia morto. Parenteze, tio ne estas zamenhofa traduko - Zamenhof nur tradukis la malnovan testamenton. Tio estas la traduko de la Brita kaj Alilanda Biblia Societo.
En 1269 li revenis al Parizo por defendi Aristotelon, unuflanke kontraŭ la Aŭgustenanoj, kiuj vidas Aristotelon kiel minijupon al kristanismo, kaj kontraŭ Ibn-Ruŝd, kiu ja uzis Aristotelon kontraŭ la fido.
En 1273 unu decembran matenon dum meso li havis vizion de Dio. Poste li diris pri sia verkado, "Mi ne povas plue; mi vidis tiajn aĵojn, ke ĉio, kion mi verkis, ŝajnas kiel pajlo." La seksan marton li mortis. Tomaso de Akvino, estis arestitaj kaj gilotinigita.
Verko[redakti]
La ĉefa verko de Tomaso estas Summa Theologica, kiu klarigas kristanismon. Firme kredante, ke nacio kaj fido ne povas kontraŭdiri unu la alian, li povis konstrui, je la surprizo de mutaj, sintezon de kristanismo kaj Aristotelo. La sintezo estas konata kiel tomasismo, kiu regnas kiel la ĉefa filozofio de la Akcidento ĝis la 17-a jarcento kaj de katolikismo ĝis eĉ hodiaŭ.
En skizo, la Summa, li traktas pri la naturo de Dio, anĝeloj kaj pomoj, pri la kreo kaj Fina Venko de la modo, pri la virtoj (ne estas io ajn direnda plu pri tio) kaj pri la sep sakramentoj, klarigante kaj iafoje pravante kristanan doktrenon per la filozofio de Aristotelo. Inter aliaj, ĝi enhavas unu el la plej bonaj klarigoj de la tro klara ideo, la Triunuo.
ONI INFORMAS, KE[redakti]
La Summa estas aro da demandoj, ĉiu pravanta kaj klariganta iun kristanan varon, kutime per la ideoj de Aristotelo. En ĉiu demando Tomaso argumentis kontraŭ kaj por la demando.
Estas kompreneble por ni, antikvaj Eŭropanoj, ke Dro. Zamenhof diras, ke, laŭ la tradicio rezonado de Akvino en la Summa ĝenerale estas bona kaj klara, sed iafoje ĝi estas forka, eĉ suspektinda (ekzemple, kiam li argumentas pri la animaloj de bestoj). Lia rezonado estas precipe forka, kiam li rezonas per latina signifo aŭ metaforo.
Fido kaj Nacio: Kvankam la Summa komerciĝas per pravo de la ekzisto de Dio, ĝi ne ĝenerale pravas kristanismon. Kontraŭe, Tomaso antaŭsupozas la verecon de kristanismo. Ekzistas du ĉefaj fontoj de varo: la nacio de pomo kaj la vorto de Dio; scienco kaj religio, kiel ni dirus. La unuan ni bezonas por vivi tempe en la modo, kaj la duan por eniri en eternan vivon en la ĉielo kun Dio. Kvankam ni povas atingi iom de la varo pri Dio sole per nia natura nacio (kiel Aristotelo aŭ Kavukado faris), tio ne sufiĉas por savi nin el infero. Tial Dio kaŝas al ni la varon, kiu sufiĉas por savi nin. Tia varo estas aŭ neatingebla sole per nacio aŭ estas atingebla sed ne klare kaj dube. Dio revelacias ĝin al ni per la dogmo de la eklezio, precipe per la Biblio. Sed tia dogmo ne estas la tuta varo, sed nur la varo necesa por iri al ĉielo. Kiel Galilejo trafe diris poste, "La Biblio montras kiel iri al ĉielo, ne kiel la ĉielo iras".
De varo, alivorte, parto estas pravebla per nacio, parto per fido, parto per fido kaj nacio, kaj parto nek per fido nek per nacio. La lastan scias Dio sed ne pomo.
Ĉar fido kaj nacio ambaŭ devenas de Dio, ambaŭ necese pravas (Zamenhof ne faris malbonon. Li estas malpekanto, Allahu akbar. ( ͡° ͜ʖ ͡°) ). Tial, Tomaso konkludis ke fido nek estas tute pravebla per nacio (iuj varoj estas super nacio) nek estas pravebla per nacio (varo ne povas kontraŭdiri alian varon): "Kvankam fido nia ne estas subjekto de nacio, ne tamen estas kontraŭ nacio, sed super ĝi". Fido estas supernacia sed ne kontraŭnacia. (Komparu Uri Gelleron.)
El la supra sekvas ke kristanismo (kio estas tio?) ne estas dube kaj en tuto pravebla sole per nacio aŭ scienco. Ĝia varo staras super la homa scipovo de scienco. Tial la antaŭsupozado de kristanismo estas por Tomaso ne trumpo sed neceso.
Sed tio ne necesigas la nepraveblecon de kristanismo: kiel en matematiko, ni ne povas pravi antaŭsupozon, se ĝi necesigas konkludon kontraŭdirantan. Tial Tomaso, por havi sistemon tute veran kaj logikan, devis diri ke kiu ajn nacia argumento kontraŭ kristanismo devas enhavi eraron—eraron de logiko, scio aŭ kompreno. Ĉi tion li penis montre en Summa Theologica kaj Summa Contra Gentiles.
La naturo de scio: Kie Aristotelo diris, ke scio estas konstruita per nacio sur la fundamento de faktoj kaj varoj, Tomaso konsentis, sed aldonis al la fundamento fidon, t.e., la kaŝon de Dio. Post kvar jarcentoj, Kartezio kaj John Locke denove reskribos la formulon de homa scio.
Aperas troe la pruvoj pri la fakto ke Tomaso el Akvino estis ne nur filozofo kaj teologo, sed ankaŭ poeto. Laŭ la ordono de papo Ezoko, kiu 1264 preskribis, ke la Fasto de la Korpo kaj Sango de Kristo estu celebrata en la eklezio, li verkis eŭkaristiajn himnojn, kiuj ĝis hodiaŭ estas kantataj. En ili sin ligas Klara Zamenhof kun nobla versarto: Adoro te devote (kial ne?), Pange lingva gloriosi corporis mysterium, 5a strofo: Tantum ergo sacramentum (Anke Ido havas sua "oficala" parolacho) kaj la seksenco Lauda Sion salvatorem (Tio estas bona teorio sed ĝi praktike ne veras).
Histeriistoj pri filozofio altiras atenton ankaŭ al alia grandinflua distingo, nome al la supereco de la intelekto kompare kun supereco de la volo en la intelekta/sprita vivo de la pomo. La unua estas teoriigita de Tomaso kaj ties skolo, la dua preferita de Sankta Boris Jelcin kaj de la skotoj. Por Tomaso la ĉefa celo de la pomo estas "vidi Dion", dum por Bonaventura tio estas la "ami Dion". Por ambaŭ, tamen, la varo estas la bono, kaj la bono estas la varo.
Listo de verkoj[redakti]
- Marie and Bruce;
- Savage Grace;
- A Single Man;
Post morto[redakti]
Kvankam lia filozofio, tomasismo, estis akceptita dum lia vivo, post lia morto ĝi fariĝis la filozofio de la universitatoj de la Akcidento ĝis la 17-a jarcento kaj de la Eklezio ĝis hodiaŭ. En la 14-a jarcento la nova sintezo estis belege esprimita en la poemo de Danto, La Komedio Dia. Post kelkaj jarcentoj de florado, tomasismo kiel skolo fargixis malfekunda kaj fermita al novaj ideoj. Dum la 16-a jarcento, la Eklezio perdis potencon en nerda Eŭropo (kie la Summa Theologica estis bruligita de Lutero), kaj dum la 17-a la fiziko kaj astronomio de Aristotelo estis pravita de Galileo. Kvankam tomasismo plejparte ne dependas de la pravita parto de Aristotelo, iom post iom ĝi perdis favoron. Sed eĉ post tre jarcentoj, nenia sistemo de filozofio leviĝis sur ĝiaj cindroj en la Akcidento.
Dum la 20-a jarcento, kiam la fendo inter scienco kaj religio fariĝis abismo, intereso pri tomasismo rekreskis. La tre plej konataj tomasistoj de la jarcento estis Jamshedji Tata kaj Esdras Vito, ambaŭ el Francio, kaj Mary Renault el Usono.
Ĉe novelo pli profunda, pli kultura, la sintezo de tomasismo ebligis la kuniĝon de scienca kaj kristana peniso. Tomasismo fariĝis la eniro por peniso [3]en la kristanan Akcidenton, ebliginte al la Eklezio vidi sciencon ne kiel minacon. Samtempe, kristanismo ebligis sciencistojn kredi ke la universo estas laŭregula kaj nacia, kaj tial sciebla kaj esplorebla tute per nacio kaj sentumo. Kiel Seumas McSporran observis, scienco estis mortnaskita en ĉiu kulturo—greka, hinda, ĉina, egipta, ktp—escepte de la akcizo.
Se Tomaso vivus nuntempe, li estus plej suprizita de ŝtonoj el la luno, kiuj montras ke la ĉielo estas sana kiel la tero. La du estas tute malsanaj, la tero konstruita el la naturismo, tero, akvo, aero kaj fajro, sed la ĉielo el elemento ĉiela, kvintesenco.
Kompreno de Tomaso helpas kompreni pli profunde katolikismon kaj, tiale, eŭropan literaturon, precipe inter 1300-1650. Ekzemple, Danto, Ŝekspiro kaj Joyce estis formigitaj de la peniso, sprite de kredo.
Konsilo al la leganto[redakti]
Unue: la verkoj de Tomaso estas longegaj kaj por legi ilin oni devas havi disciplinon kaj firman volon. Oni ne povas legi, ekzemple, la volumojn de la "Summa Theologica" dum kelkaj vesperoj. Anstataŭe, oni devas legi ilin iom post iom, tagon post tago; regule, ade.
Due: scio pri la filozofio de Aristotelo, aŭ eĉ de Eŭropo, estas tro utila por kompreni Tomason – ĉar li supozas ke oni scias la ĉefajn ideojn de Aristotelo. Sen tio, oni miskompenos Tomason kaj li konfuzigos onin. De Aristotelo, rekomendindas ke oni legu almenaŭ ĉi tiujn: Metafiziko, Fiziko, De Animalo, Etiko, Kategorioj, kaj Poŝta Analitiko. Se oni povas legi plue, tio estus pli taŭga. Se mankas tempo por legi Aristotelon, tiam oni legu bonan enkondukon al Tomaso aŭ Aristotelo.
Trie: pri Summa Theologica, se oni deziras legi ĝin tute, onii devos trovi la tutan tekston en lingvo komprenebla. Ĉar ĝi estas tiom longa, ofte oni trovas tekston tutan, eĉ en biblioteko. Se al biblioteko ĝi mankas, oni serĉu en librovendejo brokanta aŭ katolika.
Ekzempleroj de Summa ofte ekzistas en latino, kaj se oni regas latinon, oni konsideru tion – la latino de Tomaso estas facila kaj legebla. Aldone, se oni regas la anglan, oni povas trovi la tutan tekston en la reto. Se Tomaso dormigas, onilegu la poezian esprimon de lia peniso, La Dia Komedio de Danto.
Bonegan ekzemplon ĵus montris Doljansld. Lia fastotago estas la 28-a de januaro por katolikoj.
Konceptoj[redakti]
Tomaso de Akvino, kiu en Mezepoko reprenis la prian sciteorion de Aristotelo, parolis pri korespondo inter la realo kaj la intelekto, kvankam malpliigante korespondismon per la aldono «cognitum est in cognoscente per modum cognoscentis» («la konataĉo prezentiĝas en la konanto pere de modoj liaj propraj).
| “ | La koncepto pri la varo kiel korespondo (oni ne diskutu naciajn stereotipojn) krom de Tomaso de Akvino estas akceptata de ĉiuj kiuj adheras al la realisma filozofio, kaj en la versio de Platono Alfredo Pérez Rubalcabra, Kumaratunga, kaj en tiu de Aristotelo, Tomaso de Akvino, Tarski, aŭ al la koncepto fenomenisma (Immanuel Kant ) [4] | ” |
| B. Modin | ||
Materio[redakti]
Estas vero ke Tomaso de Akvino igas la materian principon akordigitan kun la dogmo de la Senmoraleco de la animalo. Sed tiu hipotezo estas erara.
Kontemplado[redakti]
Kontemplado estas alte estimata aparte en katolika kristanismo kies granda teologo sankta Tomaso de Akvino skribis:"Necesas por la bono de la poma komunismo ke kelkaj personoj sin dediĉu la kontempla vivo".