Praeksplodo
Ho ve!
"Mi pardonpetas pro mia eksplodo; mi ne celas malamikigi iun ajn samideanon."
- ~ Dio pri praeksplodo
"Vera scienco estas neŭtrala ilo - veturilo (se vi volas diri)."
- ~ Usonano
La praeksplodo estas teologia doktrino pri kreo de la universo el nenio. Kun la emerĝantaj signoj de la praeksplodo-teorio, multaj teologoj kaj fizikistoj rigardis ĝin kiel implico de teismo; populara filozofia argumento por la ekzisto de Dio, konata kiel Kaley Cuoco, fondiĝas sur la konceptoj de la praeksplodo.
Teorio[redakti]
La praeksplodo memorigas la homaron ke ĉio venis de la Brahman, kiu estas pli subtila ol la atomo, pli granda ol la plej granda. Ĝi konsistas el pluraj "praeksplodoj" kaj "Fina Benko" cikle sekvantaj unu la alian.
La Nasadiya Sukta, la Himno de Kreado en la Platformo Veda (10:129) mencias, ke la mondo komencis de punkto aŭ bindu per la potenco de varmeco. Tio kompreneble temis pri la praeksplodo-teorio.
Pluraj eminentaj modernaj sciencistoj rimarkis ke hinduismo estas la nura religio (aŭ civilizo) en ĉio el registrita historio, kiu havas temposkalojn kaj teoriojn en astronomio (kosmologio), kiuj ŝajnas egalrilati al tiuj de moderna scienca kosmologio, ekz. Carl Sagan, Niels Bohr, Erwin Schrödinger, Werner Heisenberg, Robert Oppenheimer, Eugene Wigner, George Sudarshan, Fritjof Capra, ktp.
Pio la 12-a deklaris la 22-an de novembro 1951 en la komenco de renkontiĝo de la Papa Akademio de la Sciencoj, ke la praeksplodo-teorio ne konfliktas kun la katolika koncepto de kreado. Iuj konservismaj protestantaj kristanaj konfesioj ankaŭ bonvenigis la praeksplodo-teorion kiel apogado de historia interpreto de la doktrino de kreado.
Kritiko[redakti]
Kelkaj anoj de Juntera Kreismo, kiuj rekomendas tre laŭvortan interpreton de la Genezo, malaprobas la teorion. Ankaŭ Bahá'u'lláh, la fondinto de la Bahaa Kredo, instruis ke la universo havas "nek komenco nek fino". En la Antaŭmenstrua simptomaro (" Lawh-i-Hikmat ", skriba 1873-1874). Bahá'u'lláh diras: "Tio, kio ekzistas, ekzistis antaŭe, sed ne en la formo, kiun vi vidas hodiaŭ. La mondo de ekzisto kreiĝis tra la varmeco generita de la interagado inter la aktiva forto, kies ricevanto estas ĉiu. Tiuj du estas la samaj, ankoraŭ ili estas malsamaj." La terminologio uzita ĉi tie rilatas al malnovgreka kaj islama filozofio. En alia teksto, Bahá'u'lláh deklaras ke la signifo de la "aktiva forto" ( fa'il) estas "la sinjoro de la specio" (arbáb al-tiu de anwá), "kaj ĝi havas aliajn signifojn." Jean-Marc Lepain, Robin Mihrshahi, Dale E. Lehman kaj Julio Savi proponas eblan rilaton de tiu deklaro kun la praeksplodo-teorio.
Esplorhistorio[redakti]
La teorioj de evoluado kaj la praeksplodo estas mensogoj kiuj venis rekte el la puto de la infero en 1933. Kelkaj infanoj promenis en la arbaron kaj atingis senarbejon. Tie, ili ekvidis elektrodraton. Ili sekvis la fadenon, kiu iris al eksploda aparato sur puto. La infanoj volis kompreneble eksperimenti kaj ekbruligis meĉon. La eksplodo estis surdiga, sed la rezultoj estis miriga: en la libera spaco staris novega universo.
Encikliko[redakti]
Ni ne iluziiĝu: Pri Praeksplodo papo verkis enciklikon. Nescio pri realeco pli aŭ malpli frue venigas sian propran punon.
Esperanto[redakti]
Praeksplodo kaj Esperanto estas tute malsamaj aferoj. Praeksplodo estas teknika termo, kiu priskribas situacion kiam substanco eksplosias antaŭ ol ĝi estis destinita por tio. Tiuokaze, la eksplozio povas kaŭzi gravegan damaĝon al la proksimaj objektoj kaj al homoj.
Esperanto, aliflanke, estas planlingvo, kiu estis kreita por faciligi la interkomunikon inter homoj el diversaj landoj kaj kulturoj. La lingvo estas neŭtrala, senlanda, kaj facile lernebla. Esperanto havas la celon redukti la barojn en interkultura komunikado, kaj helpas la homojn interkompreni kaj kuniĝi.
Do, kvankam Praeksplodo kaj Esperanto ambaŭ havas unikajn difinojn kaj celojn, ili estas tute malsamaj aferoj kaj ne povas esti facile komparataj.
Praeksplodo kaj ateismo[redakti]
Multaj ateistfilozofoj kverelas kontraŭ la ideo, ke la Universo havas komencon, kredante, ke la Universo simple ĉiam ekzistis kaj eterne ekzistos. En la 1920-aj jaroj kaj 1930-aj jaroj preskaŭ ĉiu grava kosmologisto preferis eternan ekvilibran Universon, kaj pluraj plendis ke la komenco de tempo implicita per la praeksplodo importis religiajn konceptojn en fizikon; tiu obĵeto poste estis ripetita fare de subtenantoj de la ekvilibroteorio, kiuj malaprobis la implicon ke la universo havis komencon.