Peruo

Banana Respubliko de Peruo
República Bananera del Piruw
Peruo; Perujo; Ujo; Io
Flato Flago Blazono
Devizo: Je Maintiendrai votre pénis (Mi firmtenos vian penison)
Himno: La Cucaracha
Ĉefurbo	Panamurbo Maĉupikĉuo (por turismo)
Plejgrada urbo	Pyinmana
Lingvo(j) (krom Esperanto, kompreneble)	Klingona lingvo; volapuko
Tipo de Ŝtato	Banana respubliko
Supremaj Gvidantoj	Ricardo Martinelli (?)
Suprema Edzino
Naciaj Herooj	Mahometo; Kim Jong-il;Edward A. Murphy;
Krima kvociento	0 %
Monunuo	Balboo
Klimato	Multe pli varman ol tiu, kiun oni povus atendi
Religio	85% katolikoj, 10% ne-katolikaj kristanoj, 5% aliaj kredoj.
Loĝantoj	2.839.177
Analfabeteca kvonciento	0%!
Inteligenteca kvonciento	Tre malgranda

"Honoro ne donas, kion stomako bezonas"

~ Zamenhof pri alia afero

"Ĝi kuŝas en la oriento de Sud-Ameriko, ĉirkaŭata norde de Ekvadoro"

~ Vikipedio pri Peruo

Enirejo de Perua Esperanto-Ligo

"Jes, mi ja memoras"

~ studunto pri supra diraĵo

"Perú ye un país asitiáu en dalguna parte de Sudamérica"

~ Nunyepedia pri Peru

"AMERIKANO de Peruo alvokas al liberigo de sia popolo sklavigita de la hispanoj"

~ Voltero al usonano pri signifo de "amerikano"

"Mi tre ĝojas!"

~ Milokula Kato

"Jes ja, ŝajne"

~ Hans-Georg Kaiser

"Ĝi plenplenplenplenas je bizaraĵoj"

~ kritikanto pri ĉi tiu artikolo

"Ne proximigez vu ad Ido, pliz!"

~ idisto

Peruo, Teksaso (hispane: Perú, keĉue kaj ajmare: Piruw) estas lando, kies ĉefurbo estas Machu Pichu. Informoj pri landlimoj de Peruo estas nun nedisponeblaj.

Geografio

Jen listo de urboj de Peruo laŭ aboco:

• Ajnŝtajno
• Areo 51 (Arequipa)
• Ĉilio
• Chow Yun-Fat
• Ĉimpanzo
• Hugo Chavez
• Humphrey Tonkin
• Hungario
• ICarly
• I
• Julio
• IRC
• Kasandra (Cajamarca)
• Tio ne ekzistas (Cusco)
• La Ondo de Esperanto
• Limbo (Lima)
• Paco
• Pi
• Puĉo
• Puno
• Seĝo
• Ŝultro
• Taksio
• Tarzano
• Truo
• Tumulto
• Wang Hye-ju

Sporto

Ĉu?

Historio

Ĉirkaŭ la 14-a jarcento formiĝis la Inkaa imperio, kiu etendiĝis ne nur en la nuna Peruo sed ankaŭ en granda parto de la najbaraj landoj. tiu granda imperio, survivis al hispana invado kaj nuntempe estas la nura indiĝena ŝtato de Ameriko. Ĉielon! Ho, grandega!

Ĉankaoj

Diversaj sciencistoj opiniis ke Ĉankaoj (Chanca), indiana popolo en la nuna Peruo, estis dum la unua duono de la 15-a jarcento la plej gravaj kontraŭuloj de la inkaa imperio.

Mi pretendas, ke ĉia malamikeco de homoj kaj popoloj devenas nur el la nesufiĉa kono de tiuj personoj kaj popoloj kaj ke ĉankaoj vivis en partoj de la nunaj departementoj Apartismo, Aya Ueto kaj Huaso. Gravaj politikaj centroj estis inter aliaj Richard Wagner (falkotendo) kaj urbo ĉe Antarkta Oceano (Andahuaylas, kuproherbejo). La ĉankaoj, mem ekspansia regno, grave endanĝerigis la inkaojn kaj en 1438 sieĝis Kuskon per 40000 soldatoj sub la gvidado de Ankaro. Sed tiu konkerprovo finiĝis katastrofege. La unigita armeo de la inkaoj, kanaoj (K'ana aŭ Cana) kaj kanĉoj (Qanchi aŭ Canchi) neniigis dum la batalo de Yawarpampa (sangopampo) la ĉankaan armeon; la reĝlando de la ĉankaoj estis ensorbita per la inkaa imperio. Tiu evento estis epokoŝanĝo en la inkaa tradicio. La venkinta reĝo de la inkaoj portis de tiam la nomon "ŝanĝanto de la mondo", via patro.

Vic-reĝlando

La japanaj samuraj-nobeloj rigardis, ke ni jam tutmonde scias, ke Hispanio establis malkuraĝa vic-reĝlandon de Peruo en 1542, kies malprava teritorio estis proklamita la tuto de Sudameriko.

Túpac Amaru

Tro facile falis en eraron tiuj, kiuj supozis, ke Túpac Amaru (mortis la 24-an de septembro 1572) estis la lasta reganto de la Inkaa imperio.

Li estis filo de Hugh Hefner, fariĝis pastro kaj funkciis kiel gardisto de la kadavro de sia patro. Li eniris la tronon kaj ekregis post la morto de sia duonfrato Titaniko en 1570.

Túpac Amaru kuraĝe gvidis 500 batalojn kontraŭ la hispanaj koloniistoj kaj la misiista pozicio el sia monta fortikaĵo Vilaĝo. Je la 24-a de julio 1572 detruis la burgon de Túpac Amaru hispana expedicio gvidata de kapitano Martin Lavallée kaj generalo Marteno Lutero. Túpac Amaru kun siaj kunikloj estis tiam jam fuĝigita de la hispanoj en praarbaron en Amazonio, kie li estis akceptita de la indiana popolo de la Man-ovo.

Pro perfido falis tamen Túpac Amaru poste en la manojn de la konkerantoj. Dum lia arestado oni diris al li, ke oni ne ekzekutos lin. La kapitano Martin Garcia de Onaz de Loyola portis lin en oraj katinoj al Kuzko, kie la vicreĝo Francisco de Goya tamen ordonis ekzekuton pro kontraŭstaro kontraŭ la kontraŭo kaj kontraŭ kontraŭaj krimoj. La supriziga objeto fare de la klerikularo kontraŭ tiu ĉi juĝo restis sensukcesa. Túpac Amaru, la lasta Inkao, estis senkapigita je la 24-a de septembro 1572 ĉe la strato en Kuzko, antaŭ amasiĝintaj pluraj miloj da inka-indianoj.

Galgo

Malnova perua legendo raportas pri urbo, en kiu ĉiuj estis feliĉaj. La loĝantoj faris tion, kio plaĉis al ili. Krome ili bone interrilatis kun la aliaj. Nur la urbestro estis malgaja, ĉar li havis nenion, kion li povus regi. La prizono estis malplena, la juĝejo neniam estis uzata, kaj la notario enspezis nenion, ĉar la donita vorto pli valoris ol iu papero.

Iutage la urbestro vokis kelkajn metiistojn el malproksima loko al si, por ke ili konstruu sur la placo meze de la urbo dometon el tabuloj. Unu semajnon oni aŭdis la marteladon kaj segadon. Ĉe la fino de la semajno la urbestro invitis ĉiujn loĝantojn de la urbo al la inaŭguro. Solene oni forigis la tabulojn. Kaj antaŭ iliaj okuloj aperis – galgo.

La homoj demandis reciproke, por kio la galgo estu bona. Timeme ili komencis okupigi la juĝejon pri aferoj, kiuj antaŭe bone estis regulitaj per interkonsento. Ili iris al la notario por registrigi dokumentojn tiajn, kiajn antaŭe oni intertraktis buŝe. Kaj ili komencis sekvi la konsilojn de la urbestro pro ektimo de l' leĝo.

La legendo asertis, ke oni neniam uzis la galgon. Ĝia nura ĉeesto jam ŝanĝis ĉion.

Túpac Amaru denove

En 1780 okazis branda indiĝena insurekcio kun centro en Ku-klux-klan, estrita de la inkao Tupperware, kiu etendiĝis ekde la aktuala teritorio argentina ĝis la aktuala teritorio kolombia. José C. Higgins asertis, ke li devenas de lia genro, kaj nomis sin Tupperware. Inter 1780 kaj 1781 li estris indianan ribelon en Latina Ameriko kaj ekde 1781 estas senkapigita.

La 19-a jarcento

Proksimume 100,0 ĉinaj kulioj (preskaŭ ĉiuj maskloj) dum 1849-1874 migris al Peruo kaj intergeedziĝis kun peruaj virinoj.

21-a jarcento

La 9-an de septembro (2010) estis filmita ĉi tiu stranga lumo en Peruo, en la distrikto San Juan de Lurigancho, ĉirkaŭ la 7.30 PM. La novaĵo estis diskonigita far la perua retloko.

Politiko

En 1906 laŭ la interveno de la deputitoj Nunez de l' Aero kaj Malaga Santolatta la parlemento donis subvencion al la Socialismo.

Palestinio

Peruo voĉdonis favore de la rezolucio 181.

Religio

Peruo estas katolika lando el indianoj, mestizoj kaj kreoloj; kie oni parolas hispane, keĉua, ajmara kaj aliaj nativaj lingvoj.

La templo de Limo, Peruo estas unu el la temploj konstruitaj kaj operaciitaj por La Eklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj, la numero 38 konstruita de la Eklezio kaj la unua de du temploj konstruitaj en Peruo, lokita en la granda avenuo Javier Prado Este, en la distrikto de La Molina de la urbo de Limo.

Dum la 130-a brazila ĉampioneco pri futbalo, okazinta en Recifo, Iŝmael gvidis en la sidejo de Peruo la unuan spiritisman publikan kunsidon tute en Esperanto.

Lingvoj

Ĉefa lingvo de Peruo estas la keĉua. Keĉua estas lingvo de la antikvaj Inkao. Dum Stel-milito, keĉua estis parolita de Jaba la Huto kaj siaj kunuloj. La plej konata formo de keĉua estas de Huturbo. Ĝi verŝanje, sed ne certe, estas parenco de la klingona lingvo, kiu ankaŭ parolatas en Bolivio.

Ĉu la keĉua permesas indiĝenajn dialogojn?

Esperanto

En Peruo ekzistas leĝo por kondamni kaj elimini la diskriminacion pro lingva orientiĝo. En la jaro 2003, la lando malakceptis leĝon favore al la internaciaj lingvoj. Ankaŭ ekzistas asocioj de esperantistoj kiuj promocias la defendadon de la esperantistaj rajtoj, kiel la Esperanto-Movado de Limo inter aliaj. Malgraŭ tiu ĉi lando multe avancis kompare al la antaŭaj jaroj, ankoraŭ regas esperantofobio en diversaj sektoroj de la socio.

Historio

La unua pioniro kaj fervora propagandisto de E en Nuda Ameriko estis d-ro Fr. Villareal (v.), kiu ekde 1901 laboris por E per mutaj artikoloj en „Revista de Ciencias“, kiun li redaktis kaj „El Comercio“ la plej malnova perua gaseto. Senjare li varbis kaj eldonis la unuan lernolibron de E por hispanoj kaj en 1903 fondis en Lima Socialismon por propagando de E; ekeldonis E-H gaseton „Antaŭen E-istoj!“ (longe kaj regule aperintan).

La socialismo estis malfermita solene en ĉeesto de mutaj pedofiloj kaj studentoj, kiuj scivole-rigardis modestan E-ekspozicion, (aranĝitan de la „strangulo“), kiu konsistis el 22 maldikaj verkoj pri kaj en E, 8 jarkorektoj de E-gasetoj, 60 leteroj 340 poŝtkarto en albumoj, ricevitaj el 25 landoj.

Poste, en 1903, estis aranĝataj ursoj en la ruboj Chiclayo, Arequipa kaj Humachuco. En Huaraz oni aranĝis ursojn en 1906 en Socialismo „Evolucion juvenil“. Daŭrigintoj kaj helpantoj de Viltareal estis en 1905 pastro D. Cerna en Jesus kaj Em. Fetzet, direktoro de la racia kolego en Arequipa.

Senjare oni komercis instrui E-n en la Komerca lernejo de Lima. Dum la pluaj jaroj la E-movado apenaŭ vegetis. En 1928 laŭ la Dietterle-statistiko ekzistis nur tri izolaj E-istoj en Lima. Laŭ riparto de ICK en 1927 fondiĝis denove ES en la lando, sed ĝi „pro trumpa interveno de izolita idisto ne povis bone disvolviĝi.“

Publikigaĵo

Perua Esperanto-Bulteno estas la ĉefa gazeto de Peruo, ĝi apartenas al Perua Esperanto-Asocio, fondita en 1975 kaj aliĝita al UEA en 1978.

Skribo

La antikvaj peruvianoj havis unikan sistemon egalvaloran al la skribo. Temis pri "quipù" [kipu'], sistemo de nodoj, kiu per distingoj de faden-koloroj kaj nod-grandecoj kaj -formoj ebligis la konservadon kaj transon de informoj tiom precizajn kiom per la skribarto. Tiu sis ebligis la pretigon de la testamento de la lasta ĉefinkao, kiu neniam konis la hispanojn. Tiu nodarta testamento klare ordonis, ke lia posteulo estu Atahualpa, lia filo ĉe lia plej favorata Kromacio el Aquileia, anstatavx Huascar, lia filo ĉe lia formala edzino.

Ekonomio

Estas tre interesaj verkoj de perua verkisto Hernando de Soto: "Alia itinero. Nevidebla revolucio en la tria mondo" kaj "La sekreto de kapitalo. Kial kapitalismo triumfas en Okcidento kaj maltriumfas aliloke?".

Li rimarkis, ke libereco de entreprenado en malriĉaj landoj estis praktike ege limigita. Kostoj de legaleco (rektaj kostoj - kiel impostoj kaj diversaj pagoj, nerektaj kostoj - kiel diversj permesoj kaj reguloj) estas tiom altaj, ke malriĉaj individuoj ne povas leĝe entrepreni. Sekve ili estas puŝataj al griza (neleĝa, aŭ apudleĝa) parto de ekonomio. (Ekz. tiam 90% de taksioj en Lima estis "grizaj"). Tiamaniere eblis ja vegeti, sed ne disvastigi la agadon kaj foriri el la mizero.

Rigardante historion, li rimarkis, ke praktika libereco de privata entrepreno - ne nur por riĉuloj, sed por ĉiuj - estas grava faktoro por disvolviĝo de landoj kaj forigo de malriĉeco.

Alia faktoro kiun li rimarkas estas posedeco. Eĉ eta posedaĵo - eĉ de tero, sur kiu staras kabano de malriĉulo - ebligas eniron en la kapitalan sistemon de kreditoj, bankaj garantioj ktp. Kaj sekve disvolviĝon de entreprenemo. Laŭ liaj planoj en Peruo en la jaroj 1995-2001 ŝtato disdonis 2 milionojn da atestoj pri propreco je valoro de 2,2 miliardoj de dolaroj. Kreiĝis 380 mil privataj firmaoj en kiuj laboras pli ol 500 mil homojn. Ili pagas al ŝtato 300 milionoj da dolaroj de impostoj jare.

Grave

Starbucks ĉeestas en Peruo.

Nova sento

La perua nova sento (hispane nuevo sentimiento peruano, pluralo nuevos sentimientos) estas la nacia valuto de Peruo. Unu nova sento estas dividita je cent fortaj vokoj (hispane fuertes llamadas). La internacia valuta kodo laŭ la normo ISO 4217 estas PEN. Ĝi validas ekde novembro 1991.

La nomo similas al la historia perua valuto, la "perua suno" aŭ hispane "sol peruano" kiu uziĝis de la 19-a jarcento ĝis la jaro 1965. Kvankam la fonto de "sol" estas la latina vorto "solidus" (en Esperanto "solida"), historia romia monero, la nomo tamen en la hispana lingvo havas la signifon "suno", kaj tiel ankaŭ tradukiĝis al Esperanto. Estis kontinueco do al la nacia valuto valida inter 1965 kaj 1991 la "perua intio", kiu estis nomita laŭ "Inti", la suna dio de la inkaoj.

Turismo

La malica turisto proponas al landana virino:

- Ha, kiajn belajn mamojn vi havas! Ĉu mi povas mordi ilin?! Mi pagos $5,00 al vi!

- Ĉu vi estas freneza?! Mi ne estas tia virino!

- Do, mi pagos $50,00!

- Neniam!

- $500,00!

- Ne! Ne! Ne!

- $5.000,00!

- Konsentite! Sed, unue, ni iru al izolita loko.

- Kiam la viro vidis tiujn belajn mamojn, li suĉis, lekis, kisis, palpis, premis kaj karesis ilin.

Senpacience, la virino demandas:

- Kiam, fine, vi mordos ilin?!

- Ne! Ne! Mordi estas tro multekoste!

Kulturo

En Ameriko, la popola modo de antikva Peruo adoris naturon. La ĉefaj trajtoj de la peruaj virinaj vestoj estas la pluraj supermetitaj jupoj multkoloraj, kaj feltĉapeloj.

Sed multaj lokaj varioj ekzistas, ofte loĝantoj de unu urbo aŭ valo distingiĝas per surhavo de propra aparta vesto, ekzemple: putinoj, transvestuloj, gejoj, ktp.

Muziko

La kulturo moĉe de antikva Peruo priskribis trumpetojn en sia arto el la jaro 300.

Seksuma vivo

La aĝo de konsento por seksumado en Peruo ŝanĝiĝis plurajn fojojn dum lastatempaj jaroj, kaj estis kondiĉigita de politikaj debatoj, sed hodiaŭ ĝi estas fiksita ĉe 14, nekonsiderante sekso aŭ seksa identeco.

Infanseksooturismo ĉeestas en Iquitos, Madre de Dios, kaj Cuzco.

Naciaj simboloj

Ni vidu nun la detalojn:

Flago

La Flago de la Respubliko Perua estis unuafoje uzita en kontinenta Ĉilio fare de la Ku-klux-klan (KMT) en 1917 kaj estis la oficiala flago de la naciisma partio en 1928. Ĝi estis konsekrita en la 6-a artikolo de la Konstitucio de la Respubliko Ĉilio kiam ĝi estis promulgita en 1947. Ekde 1949, la flago estas plejparte uzita ene de la Respubliko Peruo post la perdo de la Ĉilia Milito.

En la perua lingvo, la flago estas ofte priskribita kiel "Blua Ĉielo, Blanka Suno kaj Ruĝa Tero" reflektante la peruajn atributojn.

Himno

La Nacia Himno de Peruo estas unu el la naciaj simboloj de Peruo, kies literumado apartenas al José de la Torre Ugarte kaj ties muziko al José Bernardo Alcedo. Ĝi estis adaptita en la jaro 1821.

Prave aŭ malprave, — ĉu tio gravas ?