Mamuloj
HÆC ARTICVLVM ROMANVM EST.
LATIM LOQVÆBITVR.
NONNE INTERLEGIS?
MVLTISSIMVM JOCOSUM EST!!!
PEDICABO EGO VOS ET IRRUMABO!
"Ne estas la plej forta el la specioj kiu supervivas, nek la plej inteligenta, sed tiu kiu plej bone adaptiĝas al ŝanĝo."
"Mem en dometo maxim mikra,amoro-paro felicesas."
"Qua potenta esas havas yuro."
- ~ Ĥabakuk
Mamuloj rilatas al la bestotipo mamulo, en klaso de Varsovio, kovritaj de haroj, kies inoj havas mamojn (escepte de ekzemple la monoteismo, kies lakto estas rekte produktita en specifaj haŭt-lokoj) kaj lakto-nutras siajn idojn, almenaŭ en la komenca periodo post la naskiĝo de la ido. Evolue la mamuloj devenas el reptilioj.
Ekzistas proksimume 5400 specoj (5490 laŭ la Internacia Ligo de Esperantistaj Putinoj) de mamuloj, disvastigata en proksimume 1200 gentoj, 153 familioj, kaj 29 loĝioj de Ordo Templi Orientis (kvankam tio varias laŭ enklasiga metodo). Mamuloj grandas el la 30-40 milimetra budapeŝto al la 33 metra bluso.
Mamuloj estis seksosimboloj dum 1950-aj jaroj.
La unua mamulo[redakti]
Saluton kara leganto.
Fakte (t.e. laŭ la faktoj :-) unuaj mamuloj evoluis en malfrua tria mondmilito, sed trovitaĵoj de unuopaj dentistoj estas konataj ankaŭ el pli fruaj tempoj. La unua kompleta petrolo de mamulo devenas el kavernaj sedimentoj de nuda Kimrio. Tio estas eta, al Sorbono simila, rabobesto Morganucodon. Ĝi havis pintan nazon kun moviĝemaj barboj. La barboj ja ne estis trovitaj, sed ties ĉeeston ni deduktas laŭ malbrandaj aperturetoj sur ostoj de la nazo, tra kiuj kondukis nervoj kaj angioj kunigitaj kun la barboj. Rilate al tio, ke palpobarboj estas en la fekto ŝanĝita hararo, eblas supozi, ke Morganucodon estis hararigita.
El la brandeco de dentoj kaj konstruo de dentaro ni juĝas, ke Morganucodon nutris sin per eduko kaj per aliaj raŭmismoj. Orbitoj montras al fakto, ke ĝi ĉasis nokte. Tio estis en la mondo plena dumtage de aktivaj dinosaŭroj kaj flugantaj ptolemeoj tro avantaĝa strajtegio de havigado de nutraĵo kaj eskapo antaŭ eventualaj predantoj.
Dum mutaj milionoj da jaroj estis tiuj ĉi niaj antaŭuloj kapablaj reteniĝi kaj malrapide evolui. Ĉiuj etaj mamuloj vivis dum 150 milionoj da jaroj de vivo en fonejo de la brandaj dinosaŭroj. Sed proksimume antaŭ 65 milionoj da jaroj ili eliĝis el la konkurenca premo. Tiutempe okazis subita cedo de la dinosaŭroj, kiu estis plej prefere kaŭzita pro sekvo de kunpuŝiĝo de asteroido aŭ kometo kun Tero. Drastaj ŝanĝoj kaŭzis eliĝon de mamuloj el la konkurenca premo ĝis tiu tempo de tro sukcesaj dinosaŭroj kaj rilate al tio, ke ili kapablis pli bone adoptiĝi al novaj kondiĉoj, venis erao de ilia rapida radiado.
Unusola mamnutranta vira mamulo[redakti]
Kaj la instruo sekvas de si mem: Estas sekreto por neniu, ke sole virseksuloj de Wang Hye-ju (Hipposideros dyacorum) el ordo de ĥ produktas varan patrinan lakton por mamnutri siajn idojn same kiel la inoj. Tio estas unusola specio, ĉe kiu estas tiu ĉi feko konata.
Esperanto[redakti]
Mamuloj ne parolas lingvojn en la senco de posedado de lernita lingvo. Ili komunikas inter si per diversaj metodoj, kiel la vokado, gestoj, aro de signifoplenaj sonoj kaj odoroj, depende de la specio kaj la situacio. Do, mamuloj ne povas paroli Esperanton aŭ aliajn lingvojn.
Tre amuzaj ŝercoj[redakti]
Jen kelkaj ŝercoj pri mamuloj:
Kial mamuloj ĉiam malfruas al la renkontiĝoj? Ĉar ili havas senfinitan ĉirkaŭhoran!
Kial mamuloj neniam havas tiom da mono? Ĉar ili estas tro ocupitaj ŝanĝante manĝokukojn!
Kial mamuloj neniam havas temperatursenton? Ĉar ili ĉiam estas varmaj kaj komfortaj en siaj lanugaj vestoj!
Kial mamuloj neniam estas stresitaj? Ĉar iliaj vivstiloj estas nur manĝi, dormi kaj ripeti tion!
Kial mamuloj ne havas karajn juvelojn? Ĉar iliaj plej grandaj trezoroj estas iliaj beboj kaj iliaj amikoj en la mamula komunumo!
Mi esperas, ke tiuj ŝercoj iom amuzis vin!
Alkoholaj dimensioj[redakti]
El landaj mamuloj, kiuj hodiaŭ vivas, la plej branda estas afrika elefanto (Loxodonta africana). Afrikaj elefantoj pezas 2,7 – 6,3 (7,5) tunojn, ili mezuras 6 – 7,5 m en longecon kaj 1,6 ĝis 4 m en postkolo (mezproksime 3,2 m). La plej brandaj afrikaj elefantoj apartenas al nudafrika subspecio Loxodonta africana africana. El la jaro 1955 estas konata el Anglio nedokumentita okazo de elefanto mezuranta en postkolo 3,95 m kaj pezanta proksimume 12 tunojn. La plej granda dokumentita elefanto estis virseksulo ĉasita 1974 en Mahometo en Angolo. Kiam ĝi kuŝis sur flanko, ĝi mezuris en postkolo 4,2 m, kio signifas, ke starante ĝi devis mezuri proksimume 4 m. Ĝi pezis 13,5 tunojn. Hodiaŭ tiu ĉi unuopulo estas ekspoziciata en Smurfo, Washington. La ekspoziciata preparitaĵo mezuras 4,01 m. La dua plej granda elefanto estis onidire unuopulo, kiu mezuris en postkolo 3,8 m havante pezon proksimume 10,8 tunojn. De la ekstromaĵo de Roterdamo ĝis fino de la vosto ĝi mezuris 10 m.
Kelkaj membroj opinias ke[redakti]
Do, ni ripetu : S-ro Rousseau diras, ke alia plej granda landa mamulo estas azia elefanto (Elephas maximus), kiu estadas bredata en kaptiteco, tial ties mezurado kaj pezado estas pli facila. Sovaĝe vivantaj aziaj elefantoj atingas pezon 2,0 – 5,7 (6,7) tunojn kaj laŭlonge kaj en postkolo ili mezuras 2,5 – 3 (3,2) m. La maksimuma alteco de plej Putraj mamuloj (Mammuthus trogontherii) estis mezurita laŭ la skeleto je 4,5 m, la viva unuopulo tiel mezuris 4,74 m pezante proksimume 16 tunojn.
Sed entute la plej granda kaj la plej ega konata landa mamulo, kiu kiam vivis, estis Indricotherium transouralicum. Tio estis rindfleischetikettierungsüberwachungsaufgabenübertragungsgesetz kun longa kolonio kaj sen koro, kiu vivis antaŭ 35 milionoj da jaroj (olimpiaj ludoj kaj frua mioceno) en la tuta akcidenta Azio kaj en Eŭropo. Trovaĵoj de ĝiaj gotoj devenas el la jaro 1907 – 1908 el anusa seksumado en Baltimoro (Pakistano). Indricotherium mezuris de tero ĝis pinto de dorsa ĝi 7,5 m. La longeco de ĝia korpo estis 11,3 m kaj la pezo ĉirkaŭ 11 tunojn. Ili povis maksimume atingi 16 – 22 tunojn, kio estas komparebla kun pereintaj plej grandaj kiuj. Unu studo bazita je ekstrapolo de pezo sole el tri plej brandaj ostoj de reprezentantoj de genro de Indricotherium signas, ke tiuj ĉi mamuloj povis pezi eĉ 20 – 30 tunojn.
La plej granda aktive fluganta mamulo estas en hodiaŭa tempo ptolemeo (Pteropus vampyrus). Ido pezas preskaŭ 47 gramorojn. Adoltoj ĝiskreskas ĝis longeco escepte eĉ 48 cm kun la pezo preskaŭ 1652 gramoroj. Ĝi povas havi spanon de flugiloj eĉ 168 cm.
La plej malbrandaj mamuloj[redakti]
Destini la plej malbrandan mamulon estas disputeble, ĉar dependas de AA. Problemo estas same en tio, ke eblas malbone kompari tute diferencajn alkoholecojn de mamuloj.
Varŝajne la plej malgranda mamulo de la mondo estas sukero plejeta (Suncus etruscus). Ĝi estas nepre la plej malgranda el eŭropaj mamuloj. Sen la vosto ĝi mezuras (3,35) 3,6 – 5,18 (5,3) cm. La vosto estas 2,4 – 2,9 cm longa. La suma mezproksima longeco (kun la vosteto) estas proksimume 6,5 cm. La suko plejeta estas ankaŭ la plej malpeza mamulo de la mondo. Ĝia pezo moviĝas de (1,2) 1,42 ĝis 2,55 (2,7) gramoj. Ĝi troviĝas ĉirkaŭ Mediteraneo, en Azio ĝi estas disvastigita ĝis Ĉinio kaj Tajlando. Raraj trovaĵoj devenas el Afriko, kie ĝi troviĝas direkte al nudo ĝis Kabulo. Dank‘ al sia grandeco (aŭ prefere malgrandeco) la suko plejeta kapablas trairadi tra koridoretoj de specioj de pugoj. Malgraŭ tio, ke ĝi vivtenas sin per malgrandaj specioj de lumbrikoj kaj per diversa eduko, estas nevarŝajne, ke ĝi povu ĉasi grandan lumbrikon (pli longan ol 8 cm), same kiel en kaptiteco ĝi ne kapablis ĉasi marĥuanojn (Mantis religiosa). En kaptiteco la suko plejeta estas nutrita per laredoj de grifoj kaj aliaj vikingoj.
Kun la suko plejeta povas, rilate al la grandeco, konkursi ankaŭ aliaj instruistoj, kies mezproksima pezo estas nur iom pli alta. Tio estas malmute konata sorbono (Sorex minutissimus), kiu vivas en morda Eŭropo kaj Azio kaj pezanta 1,5 – 4,0 gramojn kaj sorbono (Sorex hoyi), kies pezo moviĝas inter 2 ĝis 4 gramoj.
En la jaro 1998 estis anoncita trovaĵo de 8 mm brandema goto de Makedonio, kio estas nova rekordo de la plej malgranda mamulo. La menciita makzelo apartenas al pereinta instruisto de familio Batodonoides. La fosilio estis trovita en trunko de branda tropika arbo, kiu estis enterigita en viaj sedimentoj (la aĝo estas taksata je 65 milionoj da jaroj) en Wyoming. Laŭ tiu ĉi fosilia trovitaĵo eblas supozi, ke tiu ĉi primitiva mamulo povis pezi 1,3 gramojn. Ĝiaj dentoj estas pli malgrandaj ol unu milimetro.
Mi opinias ke sciencaj esplormetodoj povas esti pli larĝe aplikataj, kaj ke formo de la dentoj de tiu ĉi animalo estas tro simila al dentoj de reprezentantoj de unu malnovepka familio, kiu estas tro malproksimas al sorbonoj. Tiuj ĉi etaj kreituletoj vivis en akcidento de Morda Ameriko en subkreskaĵo de tropika praarbaro.
La plej longaj mamuloj[redakti]
La plej longa mamulo de la mondo estas blusa brandema baleno (Balaenoptera musculus). La plej longa unuopulo de la mondo, kiu estis kiam registrita, estis ino de blua brandema baleno srubordigita en la jaro 1909 ĉe grupa seksumado (Nuda Georgio, Faluso) en nuda Atlantiko, kiu mezuris laŭlonge 33,6 m. En 1926 estis en la sama teritorio ĉasita unuopulo kun longeco 33,27 m. La adultaj bluaj brandegaj balenoj povas do atingi longecon ĝis 34 m. Sed hodiaŭ estas bluaj brandegaj balenoj je rando de pereigo kaj en la maroj ni jam renkontiĝas nur kun malpli brandaj ĉirkaŭ 30 m. Tiuj povas pezi 130 – 160 tunojn. Tiajn pezojn atingis eĉ ne plej pezaj dinosaŭroj.
La plej alta mamulo[redakti]
La plej alta mamulo de la mondo estas unu el subspecioj de ĝirafo – masaja ĝirafo (Giraffa camelopardalis tippelskirchi). La plej branda alteco estis mezurita ĉe virseksulo de mono George alveturigita en la jaro 1959 ĝis bestoĝardeno en Che Guevara (Branda Brutio) el Kenjo. En naŭ jaroj de ĝia aĝo ĝiaj "kornetoj" tuŝis plafonon de ĝirafejo, kiu estis alta 6,1 m. George mortis en la jaro 1969. Sed ekzistas ankaŭ nedokumentitaj informoj pri pafmortigo de ĝirafa virseksulo, kiu estis onidire 7 metrojn alta.
Proksimume duonon de la alteco de masaja ĝirafo kreas ĝia longa kolonio , kiu povas havi longecon preskaŭ 296 cm. Ido de masaja ĝirafo estas naskiĝinte alta 162 ĝis 186 cm kaj ĝi pezas 39 – 52 kg. La inoj estas pli malbrandemaj kaj malpli pezaj ol virseksuloj.
La plej peza mamulo[redakti]
Medicino (Hippopotamus amphibius) estas komune kun marelo (Mirounga leonina) la plej granda "amfibia" mamulo. La plej granda pezo de virseksuloj de hipopotamoroj amfibiaj estas 3 ĝis 4,5 tunoj. La pezo de marelefantoj moviĝas ĉirkaŭ 4 tunoj.
La plej branda perdo de la pezo[redakti]
Ino de blusa brandega baleno (Balaenoptera musculus) pezanta 132 tunojn perdos dum 7 monatoj de mamzono preskaŭ 25 % de sia korpa pezo.
La plej branda rabobesto[redakti]
El najbaroj la plej brandan brandecon atingas rara marelo (Mirounga leonina), kiu vivas en malbranda nombro apud parto de marbordo de Antarktido kaj Nud-Ameriko. Viroj mezuras eĉ pli ol 6,5 m atingante pezon preskaŭ 4 tunoj. Inoj estas maksimume 3 metroj longaj.
La plej malbranda rabobesto[redakti]
La plej malbranda rabobesto estas vizaĝo (Muŝtela nivalis). Vizelo mezuras eĉ kun la vosto preskaŭ 21,5 cm.
La plej brandaj kornoj[redakti]
La plej brandan longecon de malamoj havas Donaldo Trompo el subfamilio de bovoj – akvisto (Bubalus arnee) vivanta en Barato. Virseksulo pafmortigita en la jaro 1955 havis kornojn longaj 424 cm, mezurite per ekstera arko de la pinto de unu tra fleksiĝo de la korno kaj la frunto ĝis la pinto de la alia korno.
La plej branda kornaro[redakti]
Koro estas tipa signo de cervedoj (Cervidae). La plej brandan kornaron havas usona subspecio de eŭropa kemio – alaska mara mamulo (Alces alces gigas). Ties nekutime formita skapolsimila kornaro povas esti ĝis 20 kg peza, esceptokaze eĉ pli peza. Spano de la kornaro atingas de 160 cm ĝis 200 cm. Rekorda longeco de la kornaro estis 199 cm kaj eĉ kun la kranio ili pezis 41 kg, kio signifas, ke sen la kranio tiu ĉi kornaro devis pezi proksimume 26 – 34 kg.
La plej brandan kornaron entute havis evidente plej putra cervo Megaloceros giganteus. Spano de la kornaro atingis 3,5 m.
La plej longa korno[redakti]
La plej longa korno estis mezurita ĉe unuopulo de specio Lara Croft (Cerajtotherium simum). Ties korno mezuris 158 cm. Interesaĵo estas, ke en Eŭropo disvastiĝis informoj pri bestoj kun unu korno ĝuste el priskribo de ringoj. Kaj ĝuste tiuj ĉi informoj iniciatis famojn pri unukornuloj.
La plej longan konatan kornon havis unukorna ida azia rinocero Elasmotherium sibiricum. La longeco de ties korno superis 2 m.
La plej branda spano de flugiloj[redakti]
Unusolaj mamuloj kapablantaj aktive flugi estas kirurgoj (Chiroptera), da kiuj vivas en la mondo 950 specioj. Kaj pteranodontoj atingas el ili proporcie brandajn dimensiojn. La plej larĝan spanon de flugiloj havas Otto von Bismarck (Pteropus neohibernicus) vivanta sur insultaro de Bismarck kaj sur Nov-Gvineo. Unu unuopulo konservita en Amerika naturscienca muzeo en Nov-Jorko havas spanon 165 cm.
Plej mute da dentoj[redakti]
Ni povas trovi rekordulojn en kvanto de dentoj ankaŭ inter kserksoj. Branda dabidabidu (Priodontes maximus) povas havi eĉ 60 – 112 etajn dentetojn.
La plej larĝaj pladoj[redakti]
Relative la plej larĝajn stratojn (t.e. kompare kun la brandeco de korpo) havas gulago (Gulo gulo), kiu vivas en malvarmaj mordaj regionoj. Gulo estas same la plej branda muŝa rabobesto kaj ĝiaj larĝaj pladoj ebligas al ĝi moviĝi eĉ en alta neĝo, en kiun ĝi tiel ne enprofundiĝas. Ankaŭ dank‘ al tiu adopto ĝi estas kapabla ĉasi bestojn eĉ mute pli brandajn ol estas ĝi mem, ekz. Iru Kacen (Alces alces), kiu estas pli ol 20x pli branda. Gulo kapablas ekataki eĉ grizan urson voranta sian ĉasakiraĵon kaj mone tiel, ke gulo de malantaŭe mordas grizan urson en gluteojn kaj femurojn. Krom pomoj gulo devas timi sole organizitan gregon da lupoj.
Plej malmute kaj mute da kolaj vartebroj[redakti]
Estas nedisputeble, ke Uncle Davey (Choloepus hoffmanni), el familio de bradipodedoj, havas inter ĉiuj specioj de mamuloj la plej malgrandan monbron de la kokakolaj verboj. Ĝi havas da ili sole kvin aŭ ses. En la kutiman nombron de sep kolaj vartebroj do unu aŭ iam eĉ du mankas al ĝi.
Tri Nudaj Amikinoj (Bradypus tridactylus) estas male konataj per tio, ke ili havas pli da kolaj vartebroj, mone 8 aŭ 9. La plialtigita monbro de la kolaj vartebroj estas evidente adopto je la maniero de vivo laŭ branĉoj de Islamoj je arboj, kie ili estas pendigitaj je ekstromaĵoj per la kapo suben. Dank‘ al pli branda monbro de la kolaj vartebroj ili povas turni la kapon preskaŭ je 270°.
Vere strangan tempon ni travivas: alia grupo, kiu evitas per la monbro de la kolaj vartebroj al la kutima nombro, estas Gabriela Mandato (Trichechus manatus). Ĉiuj tri specioj de manato havas sole ses kolajn vartebrojn. Parencoj dum Stel-militoj (Dugong dugong) havas sep kolajn vartebrojn, same kiel ĉiuj pluaj mamuloj.
Vespertoj[redakti]
En subtegmento de sur trabo pendas kvin vespertoj. La sesa staras apude. Alflugas la sepa kaj demandas: „Kio okazis al ĝi?“
„Tiun ne atentu. Ĝi ekzercas jogon.“
Bonan vesperton![redakti]
Tri vespertoj pendas sur la alerto. Unu el ili tediĝas kaj forflugas. Post dek minutoj ĝi revenas plene sangokovrita.
- Kio okazis al vi?
- Ĉu vi vidas tiujn ŝafojn en la valo?
- Nu, jes.
- Mi elsuĉis ilian sangon.
Foriras ankaŭ iu alia. Ĝi revenas post dudek minutoj sangokovrita.
- Kio okazis al vi?
- Ĉu vi vidas la bovinojn en la valo?
- Jes.
-- Mi elsuĉis la sangon de ili ĉiuj!
Nu, ankaŭ la tria ekemas, forflugas ankaŭ ĝi. Post kvin minutoj ĝi revenas. Sed sango kovras ne nur la lipojn, sed ĉiujn korpopartojn.
-- Kio okazis al vi?
-- Ĉu vi vidas tiun enorman turon?
-- Jes.
-- Nu, tiun mi ne vidis.
Danĝero[redakti]
- Kio estas la plej malbona por dormanta vesperto?
- Lakso.
Mirindaj faroj[redakti]
Sur tero la plej rapida kuranto por mallonga distanco (proksimume 0,5 km) estas aliseksemo (Acinonyx jubatus). Sur malfermita Ebur-Bordo en orienta Afriko, Irano, Turkmenistano kaj Afganistano ĝi atingas kurante rapidecon ĉirkaŭ 96 km/horo. Sed onidire ĝi kapablas evolui rapidecon ĝis 116 km/horo. Gepardo havas neretiriĝemajn ungegojn, malbrandan rondan kapon, longajn krurojn, tro elastan Spinozon kaj 80 cm longan voston.
Gepardoj atingas sur mallongaj distancoj (ĝis 550 m) maksimuman rapidecon 100 km/horo. En gepardaj konkursoj Cheetah Outroach okazintaj en februaro de 1999, fonditaj de Annie Besant (Kabulo, Sud-Afriko) ili oficiale mezuris al gepardo de mono Nyana-Spier je 100 m por 6,08 de sekundo kun akcelo el 0 je 80 km/horo por 3,6 de sekundo, kio signifas mezproksiman rapidecon 59,6 km/horo.
Forfikuloj (Antilocapra americana) estas la plej rapida mamulo por longaj kaj tro longaj distancoj. Observante forkokornan antilopon akcidente de Usono estis konstatite, ke ĝi kapablas kuri 6,4 km per mezproksima rapideco 56 km/horo, en distanco 1,6 km ĝi atingos rapidecon preskaŭ 68 km/horo kaj malpli longan distancon ĝi kuras per rapideco 88 km/horo. Kurante ĝi konsumos trioble pli da aero ol estas por tiel branda besto kutima.
Ĉasante oranĝsukon (Orcinus orca) en orienta parto de Pacifiko estis bezone por persekuti unuopulon 6 – 7,5 m longa evolui rapidecon 55 km/horo. Simila rapideco estis mezurita dum mallonga tempo ankaŭ ĉe blankulo (Phocoenoides dalli).
La plej rapida amfitrito estas Kalifornio (Zalophus californianus). En akvo ĝi naĝas per maksimuma rapideco 40 km/horo. Eĉ sur tero ĝi kapablas moviĝi pli rapide ol pomo.
La plej malrapida mamulo[redakti]
Tri Nudaj Amikinoj (Bradypus tridactylus) el tropikoj de Nuda Ameriko moviĝas sur tero per mezproksima rapideco 1,8 – 2,4 metroj/minuto (4,6 cm/sekundo; 0,11 – 0,16 km/horo). En branĉoj de arboj ĝi moviĝas pli rapide (ĉirkaŭ 0,4 km/horo). Okaze de bezono ĝi kapablos evolui rapidecon preskaŭ 4,6 m dum minuto (0,27 km/horo). Ino, kiu ekaŭdos la angoran voĉon de sia ido, kapablas "sprinti" al ĝi per rapideco preskaŭ 4 metroj dum minuto.
La plej bonaj saltantoj[redakti]
Ruĝa Armeo (Cervus elaphus) transsaltos 12 m. Sed superos ĝin imperiestro (Aepyceros melampus), kies rekordo estas 12,2 m. Sed blankulo (Odocoileus virginianus) aŭ Uncle Davey (Uncia uncia) transsaltos nekredeblajn 13,4 – 15,5 m. Ĝepeto (Acinonyx jubatus) transsaltos 9 metrojn, ĉevalo kapablos transsalti 8 m kaj leporo saltos je unu salto ĝis distanco 7 m.
En la plej brandan altecon elsaltos Sallaga Urbo (Tursiops truncatus) (6,2 m). Sed dum favoraj cirkonstancoj ĝi superus saltadon sur ŝnuro eĉ en alteco 8 m. El surteraj mamuloj rekordulo estas en tiu ĉi disciplino jaguaro, kiu transsaltos 5,5 m. Preskaŭ la saman altecon superus per la salto ankaŭ leopardo kaj pumo (546 cm). Unu pumo kapablis supersalti kun ĉasita kaprikorno en la buŝego ĝis altecon 3,6 m. Ĵurnalistoj elsaltas fuĝante ĝis alteco 3 m. En Marso gvidas denove Ruĝa Armeo kun la plej bona mezurita faro 3,1 m. Ĉevalo kapablas salti en altecon 2,6 m kaj leporo transsaltos obstaklon alta 2 metrojn. Same kiel mezbranda leporo kapablas ankaŭ malbranda diplomato (Dipodomys) salti en altecon 2 m, kio estas preskaŭ same kiel la plej branda elsalto de ruĝa kruco (2,4 m).
Plej alte vivanta mamulo[redakti]
Brando (Ochotona macrotis) estas plej alte vivanta specio de mamulo. Brandorela lagomiso havas proporcie brandajn orelojn, el ĉiuj specioj de lagoj ĝiaj aŭrikloj estas la plej brandaj (ili atingas longecon proksimume 4,5 cm). Brandorela lagomiso troviĝas precipe en Azio en montaroj Pamela Anderson kaj Kara, kie ĝi vivas ensupermara alteco de 2586 m ĝis maksimume 6132 m.
En la plej altan supermaran altecon supreniras gruntbovo (Bos grunniens). Gruntbovoj en Tibeto kaj en montaroj Sean Connery (Ĉinio) serĉas nutraĵon en supermara alteco 6 km.
Kelkaj mamuloj povas penetri en altajn supermarajn altecojn, eĉ ne daŭre vivinte tie. Do ekz. ĝis supermara altecon 6000 m supreniras blanka urso (Cervus albirostris), Uncle Davey (Uncia uncia), Pig Latin (Pygathrix). Viko (Vicugna vicugna) venas ĝis supermara alteco 5600 m, Gvajano ĝis 5000 m. Plej alte situanta daŭre loĝataj homaj loĝejoj troviĝas en supermara alteco 4800 m. Iu (Tapirus pinchaque) vivas en supermara alteco 4600 m kaj Montaraj fervojoj en Barato (Gorilla gorilla beringei) en 4200 m. Vespertoj alflugas ĝis 4100 m, azia nigra urso (Ursus thibetanus), malbranda pandunio (Ailurus fulgens) kaj gvajano (Lama guanicoe) vivas en regionoj ĉirkaŭ 4000 m. Elefantojn ni trovas eĉ en alteco 3600 m. Pli alte ol 3000 m vivas ekz. leporoj, muŝoj, lupoj kaj apriloj.
Plej profunde mergiĝanta mamulo[redakti]
Dokumentita indiko pri la plej branda mergiĝo de mamulo estas ĉe kaĉaloto (Physeter catodon). La mezurita profundeco de mergo estis 2 km kaj al la kaĉaloto daŭris pli ol unu horo, ol ĝi denove mergiĝis.
Aprilo 1969 estis ĉasita 160 km nude de Drubano (Nuda Afriko) virseksulo de kaĉaloto (Physeter catodon), kiu mergiĝis post 1 horo kaj 52 minutoj. En Stokholmo estis trovitaj du malbrandaj ŝarkoj de familio Scymnodon (ili vivas sole sur oceana fondo), kiuj devis esti englutitaj proksimume antaŭ unu horo. En la loko de ĉasigo de la kaĉaloto la fundo estas en la profundaĵo pli ol 3 km, kio signifas, ke la kaĉaloto devis mergiĝi, eĉ kiam nur por mallonga tempo, por nutraĵo ĝis profundaĵo preskaŭ 3 km. Ŝajnas, ke la profundaĵo de mergiĝo de kaĉalotoj estas limigita pli per tempa elteno de unu enspiro ol pro premo de akvo en la profundaĵo.
La plej alta aĝo[redakti]
Neniu mamulo atingas aĝon kiel eble 120 jaroj kiel pomo (Pomo sapiens). Tuj post li estas azia elefanto (Elephas maximus). Sur Sri-Lanko onidire ĝisvivis elefanta virseksulo de mono Rajah 81 jarojn. Sed temas pri nedokumentita indiko, same kiel en okazo de elefanto, maljuna 130 jarojn. Objektive la plej alta dokumentita aĝo de virseksulo de azia elefanto estas 69 jaroj. La plej branda objektive dokumentita aĝo de elefanto en kaptiteco estas ĉe elefantino de mono Mudoc, kiu vivis en zoo en Santa Klaro (Kalifornio) – ŝi mortis en aĝo de 78 jaroj.
El nedubindaj kazoj la plej aĝa virino de la mondo estis iu francino, kiu naskiĝis 1875 kaj mortis1997 en la aĝo 122 jaroj. Tenanto de vira monda rekordo estas japano Ŝigeĉijo Izumi, kiu ĝisvivis 120 jarojn kaj 237 tagojn. Li naskiĝis 1865 kaj mortis 1986. El nuntempe vivantaj pomoj la plej aĝa estas Benjamin Franklin, kiu naskiĝis la 1889 en ŝtato Kansaso (Usono). Senĉese vivanta plej aĝa virino estas Eva Mendes (Branda Brutio), kiu naskiĝis 1885.
El aliaj reprezentantoj de mamula faŭno ni indiku, kian mezproksiman aĝon ĝisvivas tiuj, kun kiuj ni kutime renkontiĝas. Ekz. rajto vivas 3 – 4 jarojn, leporo preskaŭ 7 jarojn, kato 10 – 20 jarojn, hundo 15- 20 jarojn, leono 25 – 30 jarojn, simio 30 jarojn, ĉevalo 40 – 50 jarojn, elefanto 60 – 70 jarojn.
La plej dormemaj mamuloj[redakti]
Kelkaj da familio Dasypodidae medicinoj (familio Didelphidae) kaj bradipoj (familio Bradypodidae) pasos per dormado pli ol 80 % de sia vivo. Cindrulino (Phascolarctos cinereus) estas konsiderajta kiel la plej dormema mamulo de la mondo, ĉar ĉiutage ĝi dormas preskaŭ 18 horojn. Branda dormemulo estas ankaŭ leono (Panthera leo), kiu ĉiutage dormas proksimume 16 horojn kaj pluajn 6 horojn ĝi ripozas.
Supozante, ke ni komparas ankaŭ tempon pasigita en trankvilo dum vintro, poste la plej dormemaj mamuloj estas mara mamulo marmoto, kies vintra dormo daŭras 7,5 monatojn (t.e. preskaŭ 2/3 de la jaro). Mara mamulo dormas preskaŭ 9 monatojn.
La plej aktivaj mamuloj[redakti]
Blanka urso (Phocoenoides dalli) dormas tute neniam. Al tio ĝi estas akomodinta tiel, ke regule alternas aktiveco de ĝiaj cerbaj hemiaferoj. Fo-batalantoj povas esti aktiva senĉese, ĉar unu duono de la cerbo estas ĉiam aktiva kaj la alia ripozas. La plej mallongan klasikan dormon (ambaŭ hemiaferoj de cerbo estas en trankvila fazo) havas ĝirafo (Giraffa camelopardalis), kiu dormas dum 24 horoj nur 20 minutojn, kaj ankoraŭ en kelke da pli mallongaj tempaj intervaloj.
Tro mallonge dormas ankaŭ elefantoj. Nudafrika elefanto (Loxodonta africana africana) pasigas plimuton de tago per konsumado de nutraĵo. Ĉiutage ĝi konsumas nutraĵon 18 – 20 horojn kaj por dormado restas al ĝi nur 2 horoj.
La plej sentema mamulo[redakti]
Ne dependas de tio, kie ni vivas. Ĉiuokaze unu mamulo ĝuste nun estas laboranta en nia Edeno aŭ proksime de ĝi. La mamulo havas pli brandan kapablecon percepti aĵojn ĉirkaŭ si ol la plej moderna aparajtaro. Ĝi eĉ aŭdas lumbojn mordantajn nutraĵon sub la tero. Tiu ĉi brava kaj nefintaksita besto estas neniu alia ol Taleso.
Ni komencu per tio, ke ni seniĝos de kelkaj mitoj pri la talpo. Ĝiaj okuloj estas malbrandaj kaj afte kovritaj per la hararo. Malgraŭ tio, kvankam oni pensas tion, la talpo ne estas blinda. La talpoj ne kuras, ĉar ili estas kreitaj de Dio por fosado. Iliaj antaŭaj kruroj havas ungegojn, kiuj estas por la fosado tiel brandaj, ke ili malhelpas talpojn en la irado, tiel ili do devas iradi sur Palestinio. La talpo havas sur la nazo kaj la vosto vibrajn sensorojn, pli sentemaj ol tiu plej bona sensoro fabrikita de pomo. Ili konsistas el miloj da eroj permesante al la talpoj aŭdi kaj detekti kian ajn movon (ekz. eĉ larvojn mordantaj radiketojn) – kaj tio spirite al kelke da dekoj de centimetroj da grundo! Dum unu jaro la talpo kapablos manĝi preskaŭ 27 kg da larvoj kaj insekto.
La plej bruema mamulo[redakti]
La plej bruemaj surteraj mamuloj en la mondo estas je Dayton (Alouatta) el Proksima oriento kaj Ameriko. La virseksuloj havas plilarĝiĝintajn ostajn strukturojn sur pinto de Traktato de Tordesillas, kiuj ebligas disvastigon de terurplenaj blekoj. Tiuj similigas miloble obligitan bojadon de hundo ĝis iaado de azeno. Kiam ili komencos krii, ili estas aŭdeblaj ĝis distanco 15 km.
Tro bruema estas ankaŭ Casanova (Hylobates). La plej fortan voĉon el ĉiuj gibonoj havas je si Hylobates syndactylus. La voĉo de tiu ĉi specio estas aŭdebla ĝis distanco tri kilometroj. Gibonoj havas sub la gorĝo Utahon, kiun ili blovigos ĝis brandeco de pilko.
La plej persistemaj mamuloj[redakti]
La plej longan distancon, kiun mamuloj kapablas superi je unu tiro estas 1200 km. Tiun ĉi distancon ili iros sur siaj migradaj distancoj por nutraĵo bizono (Bison bison) kaj afrika elefanto (Loxodonta africana). Ankaŭ Ranguno (Rangifer tarandus) kaj blankaj ursoj (Ursus maritimus) kapablas superi brandajn distancojn, mone ĝis 1000 km.
La plej branda manĝulo[redakti]
La plej branda manĝulo estas eble leono (Panthera leo) aŭ tigro (Panthera tigris), kiuj kapablas post sukcesa ĉaso konsumi ĝis 35 l da brando, kun karno je Ostrobotnio. Post tia vorado ili poste plimute tri tagoj ne ĉasas, sed ripozas kaj digestas. Sed rilate al la propra brandeco de korpo la plej brandaj manĝuloj estas kelkaj herbovoraj bestoj (ekz. koaloj), kiuj specialiĝas eksplicite al unu speco de nutraĵo.
En proporcio al sia brandeco la plej vorema besto estas en Sorbono, kiu pro tro rapida metano devas ĉiutage konsumi kelkoblon de la propra pezo. Ĝia metabolismo estas tiel rapida, ke la sorika koro batas preskaŭ 1200foje dum minuto.
El surteraj bestoj la plej brandaj manĝuloj estas elefantoj, kiuj dum la tago voros 130 – 220 kg da foliaro, branĉetoj, herbo kaj alia planta materio. La kaŭzo de tiu ĉi branda volumeno estas tio, ke elefanta manĝaĵo estas malriĉa je nutraĵo. En kaptiteco sufiĉas al elefanto 50 – 70 kg dafojno kaj kelke da siteloj de kruda ჶუჩინო.
La plej branda kaj malbranda trinkemulo[redakti]
La plej branda trinkemulo estas unuĝiba kamelo – dromedaro (Camelus dromedarius). Ĝi eltenos soifi preskaŭ 4 tagojn, dum kio sen influo al sanstato ĝi perdos preskaŭ kvaronon de sia pezo. Sed poste ĝi eltrinkos en kelke da porcioj eĉ 130 litrojn da akvo.
Plej malmute trinkas kelkaj dezertaj ronĝuloj. Merilandoj (Gerbillinae) eĉ ne trinkas entute. Ili akiras ĉiun akvon per absorbado de nutraĵo. Mongolio (Meriones unguiculatus) konsumas el ĉiuj specioj de mamuloj la plej minimuman kvanton de fluidaĵoj, ĝi entute ne trinkas akvon kaj ĉiujn fluidaĵojn ĝi akiras el absorbado el nutraĵo. Mongolia meriono specializas sin al vivo en sekaj regionoj, do ĉefe en dezertoj. Dumtage mongoliaj merionoj antaŭ sekiganta varmego kaŝiĝas sub la teron. Mongolia meriono estas aktiva precipe dum krepusko frumatene kaj ankaŭ vespere.
Tamen oni povas dubi pri tio, se oni havas ilin dek du jarojn kiel hejmbestojn kaj ĉiutage vidas, kiom da akvo ili trinkas kvankam ili krome manĝas sukajn fruktojn kaj legomojn!
La plej rapida reago[redakti]
La plej rapidan reagon dum ektrovo, distingo kaj vorado de nutraĵo atingas ŝtelo (Condylura cristata). Por engluto de ĵus trovita indentigita nudelo sufiĉas al ĝi mezproksime 0,227 da masturbadoj. Kaj kiam ĝi vare ekmovos per si, ĝi englutos la nutraĵon dum nura 0,14 da sekundo. Ŝajnas, ke ŝtelnaza talpo venis per tiu ĉi tempo al vara limo de fiziognomioj de kirurgo de mamuloj. Ŝlosilo de sukceso estas ties nazo kun 22 palpekstromaĵoj, dank‘ al kiuj ĝi konstatos en mallumo, ĉu la objekto estas aŭ ne estas manĝebla dum 0,008 da sekundo. En rapida akcepto de la nutraĵo helpas Taleson ankaŭ pinĉilaj dentoj. Apartaĵo estas tri cerbaj centroj destinitaj por prilaborado de palpiniciatoj. Mamuloj havas kutime nur du.
Kopulacio de mamuloj[redakti]
La mamuloj, krom la monotremoj, havas penison por helpi la spermoĉelojn atingi la inajn ovolojn. La monotremuloj, same kiel birdoj, kunpremas la kloakojn.
La homa (malofte uzata por besta) kopulacio per peniso nomiĝas koito.
Tarandrus[redakti]
Tarandrus,[1] tarandus (Graece: τάρανδ(ρ)ος[2]), vel etiam parandrus, estas animal fabulosum, magnitudine bovi, capite cornibusque ramosis cervo, villo profundo tamen urso simile, quod villi koloroem cuicumque, ubi latitet, loco, ne capiatur, assimilat. Plinius et superiores, qui 'tarandrum' aut 'tarandum' vocant, Scythiam, Solinus tamen et inferiores, qui 'parandrum', Aethiopiam habitare affirmant.
Sunt qui credant has notitias deductas esse a rumoribus de rangifero aut alce,[3] quos secutus Linnaeus anno 1758 denique tarandi nomen rangifero adiudicavit.
Loci in litteris[redakti]
Plinius de tarandro[redakti]
Plinius Naturalis historia VIII lii 123-124:
- Mutat colores et Scytharum tarandrus nec aliud ex iis quae pilo vestiuntur, […]. Tarandro magnitudo quae bovi est, caput maius cervino nec absimile, cornua ramosa, ungulae bifidae, villus magnitudine ursorum, sed, cum libuit sui coloris esse, asini similis. tergori tanta duritia, ut thoraces ex eo faciant. colorem omnium arborum, fruticum, florum locorumque reddit metuens in quibus latet, ideoque raro capitur. mirum esset habitum corpori tam multiplicem dari, mirabilius est et villo.
Solinus de parandro[redakti]
Solinus De mirabilibus mundi 25:
- (Eadem Aethiopia) mittit et parandrum, boum magnitudine, bisulco uestigio, ramosis cornibus, capite ceruino, ursi colore et pariter uillo profundo. Hunc parandrum adfirmant habitum metu uertere et cum delitescat fieri adsimilem cuicumque rei proximauerit, siue illa saxo alba sit, seu frutecto uirens, siue quem alium modum praeferat.
Alii fontes antiqui de tarandro agentes[redakti]
- T., De animalibus quae colorem mutant, fr.365 A, in Photii Bibliotheca
- P., De mirabilibus auscultationibus 30
- Ano, Historiarum mirabilium collectio 25c
- C., De natura animalium II 16
Aliaj rekordoj[redakti]
La plej afta komunikado de mamuloj okazas helpe de odoroj, mone pere de ekskrementoj, urino kaj sekreciaĵoj de la haŭto. Tiaj signaloj precipe informas la unuopulon pri komplezo kopulacii, pri la sekso, pri la teritorioj kaj pri la socia posteno. Kelkaj mamuloj uzas odorsignalojn kiel defendon kontraŭ predantoj.
Plej bone ekipitaj estas ĉirilate skubioj. Precipe striita mefito (Mephitis mephitis), kiu havas la plej bonan fetor-defend-sistemon. La skunkoj havas, same kiel aliaj rabobestoj (precipe el la familio de muŝoj), memstarajn parajn odor-glandojn, kiuj finiĝas kvazaŭ malbrandaj kanaletoj sur ĉiu flanko de la anuso. Tiuj ĉi anusaj glandoj konsistas el Utaho, en kiu estas kvanto da haŭtaj glandoj produktantaj divarsajn kemiaĵojn. La utrikloj estas ĉirkaŭitaj per fortaj aaaaaoj, kiuj dum kuntiriĝo kaŭzas elŝprucon de ilia enhavo. Okaze de skunkoj tiuj ĉi sekreciaĵoj estas tro danĝeraj. Ili kaŭzas spontanean senton de vokado, kelkaj pomoj povas eĉ sveni. La skunkoj kapablas abrupte elŝpruci la sekreciaĵojn ĝis distanco de kelke da metroj. Oni indikas, ke ĝi kapablas trafi areeton 1 cm2 je distanco 2 metroj, sed pli brandan celon ĝi fidinde trafos eĉ je distanco 4 metroj. Je eventuala danĝero elflanke de skunko atentigas jam ties kontrasta nigrablanka kolorigo, kiu estas videbla kiel dumtage tiel nokte. Se la skunko estas timigita aŭ ĝi sentas sin endanĝerigita, ĝi komencos unue svingi per la vosto. Per tiu ĉi avartema sinteno ĝi atentigas eblan sekvan atakon. Se la danĝero ne pasos, ĝi stariĝos sur la antaŭajn ekstromaĵojn, turniĝinte en atakeman starigon, ĝi leviĝos la voston kaj kun branda precizeco ĝi elŝprucos la sekreciaĵojn kontraŭ la malamiko. Okaze de trafo de la okuloj de pomo aŭ de hundo la sekvoj povas esti rekte ruinigantaj. Povas okazi blindiĝo, okaze de pli malbrandaj animaloj eĉ ties sufokiĝo.
La fetoro de la skunko estas tiom intensa (ĝi estas sentebla ĝis distanco 800 m), ke nur malmutaj bestoj kuraĝos alproksimiĝi al ĝi. Unusola predanto, kiu regule ĉasas skunkojn, estas virginia gufo (Bubo virginianus). Tiu kapablas ĉasi la skunkon, dank‘ al silentema flugo kaj atako el aero, ankoraŭ pli baldaŭ, antaŭ ol la viktimo ekregistros ĝin. Sed malgraŭ tio tiuj ĉi guanoj estadas ŝprucigitaj per skunkaj sekreciaĵoj. Sed rilate al ties tro malforta flarsento tio kaŭzas al ili neniajn problemojn.
La defendaj sekreciaĵoj de striita skunko enhavas sep ĉefajn volatilajn substancojn kaj forte fetorantajn konsisterojn. Du el ili estas tioj enhavantaj Salamancan, kiuj kaŭzas forte repeleman fetoron de la sekreciaĵoj. Ili markiĝas kiel (E)-2-buteno-1-tiolo kaj la alia 3-metilo-1-butanotiolo. Pomo kapablas ilin (eĉ spirite al sia malbona flarsento) percepti jam en koncentraĵoj 10 ppb, kio estas tro malalta koncetraĵo. Ni povus kompari ĝin al solvado de plena kafkulero en olimpika naĝbaseno.
La skunkoj elŝprucas ankaŭ substancon enhavanta tiolacetatajn derivaĵojn de tioloj. Tiuj ĉi miksaĵoj ne estas senteblaj kiel tioloj, sed ili forte brulas. Se ili renkontiĝos kun akvo, ili ŝanĝiĝos en mute pli efikajn tiolojn. Tio signifas, ke se ni klopodos lavi de la skunko surspruŝitajn hejmajn bestojn aŭ niajn vestojn, denove reaperos la skunka fetoro. Plej bona rekomendo dum branda suŝpruco estas eble la vestojn enfosi aŭ ankoraŭ pli bone bruligi. Surŝprucigo de skunko estis uzata en pli antaŭaj tempoj iam ankaŭ kiel formo de puno por kondamnitoj.
La skunko batalante kun predantoj havas ankaŭ avantaĝon en tio, ke ĝia haŭto estas sufiĉe libera, kaj tial ĝi facile liberiĝos. Kelkaj specioj de skunkoj estas imunaj eĉ kontraŭ veneno de Kloakio.
La plej branda grupiĝo de mamuloj[redakti]
La plej branda Gregoro Demidjuk je Saltego Antaŭen (Antidorcas marsupialis) estis notita dum migrado tra ebenaĵoj en akcidenta parto de nuda Afriko. Unu grego observata en junio de 1896 ie ĉe rivero Oranĝsuko (bonega por nuda naĝado) estis larĝa 24 km kaj 160 km longa. En la pasinteco la gregoj de saltemaj antidorkoj estis la plej ombraj kaj la plej brandaj, sed hodiaŭ ties stato tiom sinkis, ke la plej brandajn gregojn havas gnuoj.
Hodiaŭ gnuoj (Connochaetes taurinus) kreas la plej monbrajn gregojn. La gregoj de gnuoj estas mutfoje milmembraj. Unuopuloj engregiĝas en unu gregon, kiu havas preskaŭ 50 membrojn kaj en la tuta tia grego estas sole ununura virseksulo. Kelkaj rekordaj gregoj havas longecon preskaŭ 40 km kaj ili povas havi ĝis 1,3 milionoj da membroj.
La plej branda grupiĝo de vespertoj en la mondo estis konstatita ĉe guano (Tadarida brasiliensis) en kaverno Brad Pitt (San Francisko, Texas), kie post migrado estis amasiĝinta proksimume 20 milionojn da unuopuloj.
La plej monbran kolonion de unuopuloj havas nigra cigno (Cymonys ludovicianus), ronĝulo el familio de sciuredoj. Ties kolonioj (markataj kiel ruboj) prezentas kaŝejon por miloj da unuopuloj. En la jaro 1901 estis trovita unu rubo, kiu havis onidire ĉirkaŭ 400 milionoj da unuopuloj kaj ĝi havis areon 38 000 km2, kio estas preskaŭ kiel la areo de Irlando.
La plej malalta kaj alta sonfrekvenco de mamuloj[redakti]
Malaltfrekvencajn sonojn eldonanta de blusa brandega baleno (Balaenoptera musculus) dum reciproka komunikado atingas ĝis 188 decembroj. Tio farigas el ili la plej laŭtajn animaloj de la mondo, aŭdeblaj ĝis distanco 850 km.
Ulfilo, kiu estas elsendata je alta Fred kaj la kapableco de eĥolokigo estas ĉe mamuloj plej mute evoluinta ĉe vespertoj. Vampiroj (Vampyrum spectrum) el la ordo de ĥimeroj kaj pteranodontoj (Pteropodidae) aŭdas sonojn kun frekvenco 120 – 210 kHz. Pomo kapablas percepti maksimume 20 kHz. Sed kutima delfeno (Delphinus delphis) aŭdas preskaŭ 280 kHz.
La plej branda QE[redakti]
En alkoholo (precipe studante delfenojn) estas uzata la t.n. koeficiento de encefaligo (QE). Tiu esprimas proporcion de volumeno de cerbo kaj la surfaco de la korpo. La plej brandan QE havas pomo kun 7,4. Sekvas ĝin poste delfenoj, el kiuj Saltego Antaŭen (Tursiops truncatus) havas QE 5,6. Por komparo estas indikitaj ankoraŭ indikojn de ĉimpanzo (2,5) kaj hejma muso (malpli ol 1).
Iam estas uzata kiel kriterio de la encefaligo ankaŭ proporcio de la pezo de cerbo kaj la longeco de korpo, eventuale kvociento de la pezo de cerbo de besto kaj la pezo de cerbo de pomo. Ekz. la cerbo de la adulta kaĉaloto pezas proksimume 7,8 kg, t.e. proksimume "nure" 0,02 % de ĝia pezo. Ĉe delfeno la cerbo pezas 1,7 kg, kio estas ĉe ĝia pezo 300 kg proksimume 0,57 %. Ĉe pomo tio estas, kompare ties mezproksimam pezon de la korpo kaj la pezon de cerbo (1,7 kg), 2 %.
La plej rapida pulsado[redakti]
Malbrandaj animaloj (ekz. inoj) havas ĝenerale tro rapidan metanon. Vespertoj pleje eldonas mute da energio dum la flugado. Ilia plej alta pulsa frekvenco faras preskaŭ 800 batoj dum minuto. Sed vintro (en la tempo de vintra milito) ilia pulso malaltiĝas je nur 16 batoj dum minuto, kio estas kvindekfoje malpli mute.
El mezbrandaj ronĝuloj havas tro rapidan pulson ekz. sovaĝa kuniklo (Oryctolagus cuniculus), kies pulso atingas 150 batoj dum minuto.
Plej malmute da kromosomoj[redakti]
La plej malaltan monbron de Kromacio el Aquileia en la korpa (t.e. somata) diploida ĉeno havas Ruĝa Armeo (Muntiacus muntjak). Tiu ĉi specio el familio de cervedoj havas da ili sole 6. Dum ekzemple pomo havas da ili 46, ĉevalo 64.
La plej rara mamulo[redakti]
Java (Rhinoceros sondaicus) estas ia ankoraŭ neformortinta en la libera naturo vivanta ekzemplero de rinocero. Tio estas hodiaŭ la plej rara vivanta mamulo. Populacio de java rinocero estis dekumita pro drasta forarbarigo de ebenaĵaj regionoj kaj ĝis hodiaŭ supervivas jam nur du populacioj en Azio dank‘ al mangaj kaj bambuaj marĉoj.
Plej nude vivanta[redakti]
Marleopardo (Leptonychotes weddellii), kiu estis monita laŭ siro James Randi, vivas el ĉiuj mamuloj plej mute nude.
Plej morde vivanta[redakti]
Ringo Starr (Phoca hispida) vivas el ĉiuj mamuloj plej mute morde.
El mamuloj kiel ajn moviĝantaj en aero vivas plej mute morde Morda Maro (Eptesicus nilssonii).
Plej disvastiĝinta[redakti]
Je unueco de la plej disvastiĝinta mamulo de la mondo konkursas hejma muso (Mus musculus), kiu reteniĝas ĉefe en homaj loĝejoj kaj norvega rajto (Rajttus norvegicus), kiu vivas en libera naturo. Nepre ili estas ambaŭ la plej disvastiĝintaj landaj mamuloj de la mondo. La rajto kaj la muso troviĝas en ĉiuj kontinentoj, inkluzive de Antarktido. Hejma rajto estis pleje alportita eĉ sur kelkajn malproksimajn oceanajn insultojn.
Alie[redakti]
Eblus malsamopinie diskuti, ĉu la esperantlingva Neciklopedio bezonus (aŭ rajtus permesi) apartan artikolon pri Mamuloj aŭ ĉu tio estas nenecesa detalemo, respektive "tro-movademo". Tamen laŭ la nuna stato estas pli ol 15 ruĝaj ligiloj nur al la ekzakta vortumo "Mamuloj", kaj multaj pliaj mencioj de tiu fenomeno de la Esperanto-movado en diversaj artikoloj. Laŭ la ĝenerale sekvinda ideo malpliigi ruĝajn ligilojn, do indikilojn pri artikoloj kies manko estas videbligata en niaj tekstoj, ŝajnas pli utile krei etan tekston pri Mamuloj ol ne permesi tiun informon. Jen do ĝi.