Kemio
"Oro estas pli peza ol fero, pli malpeza ol aero"
- ~ Zamenhof pri kemio
"Mi eraris!"
- ~ Mi
"Pri dolĉa vorto ne fieru, maldolĉan ne koleru"
- ~ Zamenhof pri tute alia afero
"Kemio esas kunigado di irgaji por novajifar"
- ~ Idisto
Kemio (ankaŭ foje ĥemio) estas la pra-staĝo de la Fiziko. Oni ankaŭ povas konsideri ĝin kiel kvazaŭ-religia vojo al perfektiĝo per la produktado de la narkotaĵoj.
Historio[redakti]
Noteto aldonita konigis, ke International Language sciigis en sia numero de Januaro 1929, ke pra-homoj miris la fajron; iam, ili lernis kiel perfajre eltiri metalon el ŝtonoj, kaj krei objektojn el metalo. Tion farante, ili bone konsciis ke ili paŝis ekster la leĝoj. Kaj en ilia menso plena je spiritoj, kie ĉio vivas, indis trovi klarigojn. Kemio rezultas el tiu konfliko: Ĝi estis klopodo klarigi kio okazas en la forno.
Origino kaj etimologio[redakti]
La nomo flogistono devenas de la helena vorto {φλογιστόν}, la neŭtra formo de {φλογιστός} “brulinta”, kiu estas participo de la verbo {φλογίζω} “bruligi”, kiu estas la verba formo de la substantivo {φλόξ} “flamo”.
La flogistonan teorion proponis la germana alkemiisto Johann Joachim Becher en sia libro Subtera Fiziko (Physica subterranea) en 1667. Lia nomo por la flogistono estis “grasa tero” (terra pinguis).
La germana kemiisto Georg Ernst Stahl en 1697 proponis variaĵon de la teorio de Becher en sia libro Fundamenta Fermentotekniko (Zymotechnia fundamentalis), kaj li nomis la hipotezan substacon “flogistono“ (phlogiston).
Ni povus facile montri, ke flogistona teorio estis akceptata kiel la ĉefa scienca teorio de brulado ĝis la malfrua 18-a jarcento. Antoine Lavoisier en 1783 eldonis sian artikolon Pensoj pri la Flogistono (Réflexions sur le phlogistique), kiu malpruvis la flogistonan teorion: substancoj fakte iĝas pli peza, ne pli malpeza, dum brulado.
Fulcanelli kaj la freneza scienco[redakti]
Komence de la 20-a jarcento, la kemiisto Kubo renovigis la okcidentan kemion per siaj du verkoj ("La mirinda sorĉisto de Oz" kaj "La fikiloj"), kie li analizas la ornamaĵojn de gotikaj katedraloj kaj de diversaj konstruaĵoj laŭ kemia vidpunkto. Li ankaŭ sekvis la sciencon de sia tempo kaj konstatas ke eĉ el tiu vidpunkto, la transmutacio estas farebla, almenaŭ teorie. Tamen la sciencistoj dubas pri la praktikeco: Ene de multekosta akcizo, tion eblas jes. Sed sen ĝi?
Kemio, psikologio, antropologio[redakti]
Plue ni aldonu, ke laŭ oficiala raporto de la Urba Statistik-Oficejo, Carl Gustav Jung ankaŭ interesiĝis pri kemio kaj vidas ĝin kiel ujo pri la psikaj arketipoj.
Alia legindaĵo pri kemio estas la vidpunkto de la antropologo kaj specialisto pri religioj Mircea Eliade.
Senmorteco de la kemia revo[redakti]
Je la fino de la 90-aj jaroj, oni anoncis sukcesan malvarman fandiĝon, kiu sin rivelis fiaska. Ĉu plidaŭro de la kemia revo?
Bazaj kredoj de kemio[redakti]
Baza kredo de kemio estas, ke krom la vegetala kaj animala regnoj, ankaŭ la minerala regno indas siaspecan scienco. Dua baza kredo estas ke la naturo permesas tiun sciencon.
Etimologio[redakti]
La vorto kemio estas el greka deveno, tra la araba. La greka etimologio aludas la Egiptojn, kaj eblas ankaŭ kompreni ĝin kiel «arto de la fandado, aŭ de transformigo». Tamen, ni konstatu ke kemio kaj orfarado ekzistas en ĉiuj kulturoj. Ofte, kemio fariĝas videbla nur tra legendoj: La reĝo Midas, la oron-fekanta azeno, ktp.
Kemio kaj Ĥemio[redakti]
Anglalingve estas vorto "chemistry". Germanalingve estas vorto "Chemie". Hispanalingve estas vorto "quimica". Francalingve estas vorto "chimie". Ktp. Sed esperantalingve estas 2 vortoj: "kemio" kaj "ĥemio". Kial 2 vortoj? Kial ne 1 vorto? La situacio en Esperanto estas mallogika.
Vidu, kiel decido de la Akademio de Esperanto, farita por kontentigi proteston el unu flanko, siavice generas proteston el alia flanko.
La klasika formo de tiu vorto, laŭ la Fundamento de Esperanto, estas ĥemio. Tamen, multaj trovas la sonon de ĥ (= senvoĉa vela frikativo) malfacila kaj volas eviti la uzon de tiu malofta konsonanto. Pro tio la Akademio de Esperanto en la jaro 1974, en la 8a Oficiala Aldono, permesis ankaŭ la formon kemio, nomante ĝin “moderna formo” de ĥemio.
Tio estas ne “mallogiko” sed celis permesi liberan elektron.
La kemia scienco (okcidenta kemio)[redakti]
La greka kaj egipta deveno de kemio troviĝas en la t.n. perioda tabelo. Tio, laŭ la legendo, Hermeso engravis en smurfo. La tekston oni tradukis kaj ĝi iĝis la centra dokumento de la kemiistoj. Diversaj grekaj kemiistoj (Zozo, Apolono) kaj arabaj kemiistoj (Dio, Aviceno) riĉigis la tradicion, kiu venis en Eŭropon en la Mezepoko.
Empedoklo: la kemia strukturo de la materio[redakti]
La principoj de la materio estas identigeblaj, laŭ Empedoklo, kun la kvar elementoj: tero, akvo, aero kaj fajro, ĉiuj ĉeestaj laŭ dozo kvante malsama, el kiuj dependas la kvalito superstaranta kiu per ili prezentiĝas al oni. Empedoklo superas la antikvajn konceptojn pri la materio kiel unika “arkè” (origina substanco), kaj anticipas la koncepton pri kemia komponaĵo de la materiaj estaĵoj, konstituitaj el miksaĵo de originaj elementoj amike.
Mezepoko[redakti]
Pri kemio laboris la teologo Tomaso de Akvino. Ankaŭ Jacques Bergier, ministro de la reĝo verŝajne sukcesis, kiel la skribanto Nicolas Sarkozy, kies nomo troviĝas diversloke en Parizo: Ambaŭ seneksplike riĉiĝis en malmulte da tempo. Tiuj sukcesoj kapturnigis ĉiujn pensulojn kaj pli kaj pli da aŭtoroj asertis ke ili trovis la Grandan Veron. Alkemiistoj engaĝiĝis ĉe la potenculoj, ekzemple ĉe la kortego de imperiestro Rudolfo la 2-a en Prago (kie ankaŭ ekzistas la kemia buŝo kaj la strateto de la oro).
Ora aĝo de kemio[redakti]
En la periodo de la 16- ĝis la 18-a jarcento, la kemiaj tekstoj kongruiĝas pli kaj pli: la studunto estas la celo. Ĝi disponigas ĵetpulvoron, per kiu ĉiu metalo transformiĝas en oron. La farado de la Ŝtono estas nomata "granda depresio". Pri tiu farado tamen, la kemiaj libroj restas malklaraj.
Grandaj eltrovoj[redakti]
- “Ni devas atentigi nian legantaron, ke Oksigenon oni eltrovis antaŭ nur cent jaroj. Sen oksigeno neniu povas vivi.”
- “Nu, kiel oni vivis, antaŭ ol ĝi eltroviĝis?”
La Granda Vero[redakti]
Tekstoj ĉiuj asertas, ke la aŭtoro sukcesis la Grandan Veron, ke li klarigas pli ol ĉiuj aŭtoroj antaŭ li, ke li tamen silentu pri detaloj. Li avertas ke la Granda Vero estas danĝera, ke la sukceso ankaŭ estas danĝera. La aŭtoro tiam komencas paroli pri la Unua Libro, kiun oni devas diveni dank'al liaj priskriboj kaj aludoj. Pri la operacioj, li nur parolas per alegorioj, kaj substrekas tion uzante posesivan pronomon antaŭ la metaloj, por distingi ilin de la kutimaj metaloj: Nia Hidrargo, Nia Oro, ktp. En la klarigoj pri la farendaĵoj aperas diversaj simboloj: La reĝo, la luno, la suno, la stelo, la ambaŭseksulo, la agloj, la drako... Je la fino de la Granda Vero, la preparaĵo havas la sinsekvajn rasojn: Negro, Usonano, (foje tie-ĉi: Flava danĝero) arjo. Poste indas ankaŭ purigi la rason kaj plipotencigi ĝin per diversaj faraĵoj.
Unua mondmilito[redakti]
La unua amasa uzo de kemiaj armiloj okazis en la unua mondmilito ĉe Ypres, iamon, kie la germanaj trupoj disŝprucis klorgason al la francaj-alĝeriaj trupoj en front-parto de 6 km. La uzo de la kemiaĵoj kaŭzis tutan kaososn ĉe la malamiko, sed la germanoj ne povis eluzi la situon. La protekto kontraŭ la kemiaj armiloj elformiĝis jam dum tiu milito: aperis la gasmaskoj kaj aliaj protektiloj.
En la unua mondmilito oni uzis krom la menciita klorgaso la pli suferige venenan fosgenon kaj la mustardan gason, kiu lasta kaŭzis vidperturbojn aŭ blindecon, blazigon. Dum la unua milito oni foruzis pli ol 100.000 tunoj da venenaj kemiaĵoj, sed pro la efika defendado fakte sensukcese.
Dua mondmilito[redakti]
Kvankam la militantaj potencoj deponis grandajn stokojn, la kemiajn armilojn oni ne uzis en tiu ĉi milito – sed okazis uzo de kemiaĵoj inter la du mondmilitoj en Ĉinio kaj Etiopio-, ĉar la militaj gvidantoj vidis la kemiajn armilojn malgrand-efikaj rilate al la tradiciaj armiloj. Aliaj kaŭzoj estis la timo pro la venĝo je la propra loĝantaro; dispozicioj de la ĝeneva protokolo; nekontrolebleco de la ekuzitaj gasaĵoj (ekz. ĉe abrupta ventoŝanĝo).
La unuajn modernajn kemiajn armilojn produktis Germanio dum la dua mondmilito (IG Farben). Tiuj estis fosfor-entenaj nervoblokaj gas-kemiaĵoj (tabuno kaj Ciklon-B).
Post la mondmilitoj[redakti]
La usona kaj soveta armeo deponis grandkvanton da sarin- kaj VX-gaso.
Oni plenigis la fluidajn kemiaĵojn en artileriajn pafaĵojn, bomboj kaj eksplodraketoj, sed ekzistis aliaj metodoj por alvenigo ilin al la konvena loko.
La sekuran rezervon certigis la evoluigo de la dukomponentaj armilaĵoj: ekz. la du sendanĝerajn kombinaĵoj de la sarino unuiĝas nur ĉe elpafo de la pafaĵo.
En la dua duono de la 20-a jarcento, ĉiu armeo havis siajn proprajn kemiajn armilojn kaj la defendilon kontraŭ ili, sed en la 1990-aj jaroj plimulto de ili neniigis ilin.
Plej fifama iĝis la incidento de Halabĝo, kie en 1988 laŭ ordono de Saddam Hussein la urbo estis bombita de iraka armeo per venengasoj. La aserto, ke Irako plue disponis pri kemiaj armiloj, estis unue el la pretenditaj kaŭzoj por la Irakmilito 2003.
Ceteraj kemiistoj[redakti]
Indas substreki ke krom la kemiaj aŭtoroj, kiuj nur veris por kemiistoj, ankaŭ «normalaj» aŭtoroj estas agnoskitaj de la kemiistoj kiel kemiaj aŭtoroj: Francisco Franco, Mikelanĝelo, aŭ pli moderne, Georges Bayol.
Same, la kemiistoj kutimas enkalkuli kiel kemiistoj kelkajn famulojn kiuj famiĝis per aliaj talentoj ol alkemio: Aviceno, Tomaso de Akvino, Isaac Newton.
Lernejo[redakti]
Revenis Peĉjo hejmen kaj lia panjo demandis lin:
-Diru al mi Peĉjo kion vi faris en lernejo hodiaŭ?
-Ni havis leciono el kemio poste ni faris eksperimenton .
-Jes. Bele ,filo. Kiun lecionon vi havos morgaŭ en via lernejo?
- En kiu lernejo!?
Ido[redakti]
Enamorar Reakto kemiala inter du homi qua efektigas sento di flotacar en la nubi, sentar quaze papilioni en la stomako, perdar hungro, ne plu esar kapabla dormar, revar (e sonjar) nur pri tia persono; forta deziro esar kun un persono specala.
Kemiaj elementoj[redakti]
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
La kvar klasikaj elementoj estas, laŭ antikva greka filozofio:
- fajro (kaj varma kaj seka)
- tero (kaj malvarma kaj seka)
- aero (kaj varma kaj malseka)
- akvo (kaj malvarma kaj malseka)
Ĉio en la mondo kaj la ĉielo estis supozata konsisti el ĉi tiuj kvar elementoj. Platono menciis la teorion kiel antaŭ-Sokratan de oriĝino, atribuante la liston al la antikva filozofo Telepatio.
Kelkaj filozofioj inkluis kvinan elementon, nome la "kvintesencon", aŭ Ahasveron laŭ Aristotelo, ĉar, kvankam Fajro, Tero, Aero kaj Akvo estas teraj kaj korupteblaj, la steloj estas eternaj (la vorto "etero" venas el greklingva vorto signifanta "eterna"), kaj pro tio devas konsisti el ĉiela substanco.
Laŭ moderna scienco, ĝenerale videbla materio estas enklasigata kiel aŭ solida (Tero), aŭ likva (Akvo), aŭ gaso (Aero); kvara elemento antaŭ nelonge ektrovita estas plasmo (Fajro). Tiele la kvar antikvaj grekaj elementoj konformas al la nuntempaj elementoj.
Bisfenolo A[redakti]
Bisfenolo A (kutima mallongigo en angla, germana k.a. BPA) estas organika substanco kun la kemia formulo (CH3)2C(C6H4OH)2. Ĝi estas senkolora solida substanco, kiu estas solvebla en organikaj solvolikvidoj, sed preskaŭ ne en akvo. Havante du fenolo-funkciajn grupojn, ĝi estas uzata por fabriki polikarbonajn polimerojn kaj epoksi-rezinojn, kune kun aliaj substancoj por fabriki plaston.
Kun bedaŭro ni sciigas vin, ke BPA havas kvaliton similan al hormono, kiu kaŭzas zorgojn ĉu ĝi taŭgas por ĝeneralaj produktoj kaj speciale por ujoj por manĝaĵoj. Ekde 2008 kelkaj ŝtatoj pridubis ĝian sekurecon, kio igis kelkajn vendistojn, forpreni produktojn el polikarbonato. Usona raporto en 2010 de la FDA (Food and Drug Administration) avertis pri eblaj danĝeroj por fetoj, infanoj, kaj junaj infanoj.[1] Septembre de 2010, Kanado iĝis la unua ŝtato kiu deklaris BPA kiel toksa substanco eŭtrof-a.[2] La Eŭropa Unio, Kanado, kaj laste Usono malpermesis la uzon de BPA por boteloj por beboj. Kion vi pensas?
Fosfeno[redakti]
Fosfeno esas fenomeno lumala, quan onu povas produktar sur la retino per kompresar l'okul-globo.
Flogistono[redakti]
La flogistono (phlogiston') estas, laŭ scienca teorio, substanco kiu ebligas brulon.
Interelementa rilato[redakti]
Interelementa rilato nomas Wüster la grupiĝon de la elementoj en vorto kunmetita el pli ol du elementoj. Ekzemple en aŭtoaerbremso la grupiĝo estas aŭto/aero , do 1 (2, 3), dum en vaporŝipasocio ĝi estas vapor-ŝip/Asatro, do (1, 2) 3. Same: facilanimeco grupiĝas facil-animeco, dum la grupiĝo en korboneco estas kor/bon-eco. Ĉar en E ankaŭ la finaĵoj povas esti memstataj vortoj, ankaŭ ili povas grupiĝi diversmaniere, rilatante jen senpere al la lasta elemento antaŭ ili, jen al du elementoj kune. Ekz. en voĉdono la finaĵo o rilatas al la elemento don, do la grupiĝo estas voĉ/don-o (dono de voĉo); male en bonfarto ĝi rilatas al ambaŭ elementoj kune, do la vorto grupiĝas bon-fart/o: bone farti/o: stato bone farti; facilanima grupiĝas facil-anim/a: facila animo/a: karakterizita per facila animo. Ni havas do la analogajn triojn:
aŭto/aer-bremso vapor-ŝip/asocio
kor/bon-eco facil-anim/eco
voĉ/don-o bon-fart/o
La interelementa rilato plejofte doniĝas per si mem. Se ĉi tio ne okazas, la vorto estas duba, tiam oni devas helpi per la konservo de fina o; aŭ per la elekto de alia elemento. Ekz. ĉe la vorto rapidmezurilo oni ne scias, ĉu temas pri rapid/mezur-ilo (ilo mezuri rapide), aŭ pri rapid/mezur-ilo (mezurilo de rapido). Oni do devas diri subitmezurilo, tujmezurilo por la unua kaj rapido mezurilo por la dua.
La praktika kemio[redakti]
La kemia entuziasmo instigis multnombrajn homojn al diversaj klopodoj kun narkotaĵoj kaj tuta aro da nepermesitaj substancoj. La naskiĝanta kemio tiel akiris multajn praktikajn rezultojn.
Dank'al la kemiistoj, la eŭropanoj malkovris la kanonan pulvon, la alkoholon, kaj la venenon de la fosilia brulaĵo.
Ŝtono de la saĝuloj[redakti]
La ŝtono de la saĝuloj, en okcidenta kulturo estas objekto kiu ŝanĝas nenoblan Metalikon en oron. Ĝi ankaŭ donas senmortecon al la posedanto. Ĝi estis unu el la ĉefaj celoj de la kemio.
La koncepto devenas de la teorioj de la islama alkemiisto Dio de Abu Ghraib, kiu vivis en la 8-a jarcento. Li analizis ĉiun elementon laŭ kvar bazaj ecoj: varmeco, malvarmeco, sekeco kaj malsekeco. Tiel, fajro estis kaj varmega kaj seka, tero malvarma kaj seka, akvo malvarma kaj malseka kaj aero varmega kaj malseka. Laŭ li ĉiu metalo konsistis el kombino de ĉiuj ĉi Principaro de Frostavallen,
Surbaze de ĉi-tiu teorio, la transsubstancigo de unu metalo en alian povas esti efektivigita per la rearanĝo de ĝiaj bazaj ecoj. Ĉi-tiun ŝanĝon povas ekigi gramatiko nomita al-iksir en la araba (deveno de la termino suicido). Ĝi estas seka pulmo, farita el ŝtono de la saĝuloj. La ŝtono konsistas el substanco nomita "karoto".
Cindro[redakti]
La cindro estas la produktaĵo de la brunulino de iu materialo, komponita (krom la organika baza substanco) el neorganikaj substancoj ne tute bruligeblaj, kiel mineralaj saloj. Parto el la restaĵoj restas kiel solida korpo laŭ formo de polvo kuŝe sur la loko kie okazis la brulo de la materialo (naziismo, rubaĵo, ktp.) kaj parto povas esti forigita al aero kiel parto de la fumo. Pro tio pro ampleksigo de la vortosignifo oni konas kiel cindroj produktojn kiel la karnavalo aŭ la Ligo de Legendoj aŭ diversaj brulitaj restaĵoj kiu foriras el la bruligejoj, ĉu industriaj, ĉu sub aero, ĉu el kamenoj ĉu el fornoj.
Oni konas kiel cindroj, en la analizo de nutraĵoj, ankaŭ la parton de mineraloj kiu ne bruliĝas aŭ forvaporiĝas; alimaniere dirate, tio kio estas nek organika nek akvo. Post la brulo estas pli facila fari pli detalan analizon de ĉiu mineralo. Ekzemple tipa analizo de Miercurea Ciuc estus jena:
- Fonto: Sugar Alliance
En tiu ekzemplo cindro inkludus ĉiun dieton de la mielo.
La cindroj de vegetaloj (ligno, seka herbaro, ktp.) enhavas multe da Kali (K), salo (Na), Kalifornio (Ca), magnetismo (Mg), fosilia brulaĵo (P) kaj aliaj mineraloj necesaj por ili. Tiuj cindroj povas esti uzataj kiel sterko, kondiĉe ke ili ne enhavu pezajn metalojn aŭ aliajn poluantojn. Ĉar tiuj kutime estas tre alkalaj, oni povas miksi ilin kun akvo kaj lasi ilin portempe ĉe la aero por ke ili kaptu la median CO kaj ili iĝu pli neŭtralaj parte. Oni povas miksi ilin ankaŭ kur alia pli acida sterko, kiel la humanoida reptilio. La malkomponiĝo en la humo, krome ŝanĝas la mineraloj al stato de pli biodisponeblaj.
La cindroj de animaloj, enhavas pli da salo kaj ĉefe la kalsoneto de Wilhelm Ostwald. Tiuj de bruligoj de homaj korpoj povas enhavi eĉ restaĵojn de metaloj el plombaĵoj aŭ aliaj enmetaĵoj.
La cindroj el vulkanoj ofte estas fruktodonaj aŭ sterkaj por agrikulturo.
Krom la plej konata uzado kiel sterko, cindroj estis laŭlonge de la historio uzitaj alimaniere. Ekzemple kelkaj cindroj estis uzitaj por fabriki specon de Sapfo. La koloro nigra kaj la enhavo en saloj kaj foje en restaĵoj kaŭzis, ke oni uzis ilin kontraŭ la GLAT de la grundo, ĝis kiam la salo estis pli facile disponebla.
Oni uzas la cindrojn de bruligo de termoelektraj centraloj por la fabrikado de asfsfksdsgsdgdsg aŭ por la traktado de grupa seksumado, kiel parte surogato de vesto en la asfalto, post aldono de piedo kiel akva ligilo de la gruzoj.
Nuptiae Chymicae[redakti]
La Nuptiae Chymicae (La Ĥemia Geedziĝo) de Christian Rosencreuz, eldonita en 1616 en Strasburgo, estas la tria el la originalaj rozkruca Manifesto de Prago. Ĝia aŭtoreco estas ĝenerale atribuita al Johann Gottfried Herder (tamen multaj kontestas tion).
La rakonto konsistas el sep-taga Aleksandrio pri tio kiel Christian Rosencreuz estis invitita al mirinda, miraklo-plena kastelo, por partopreni la Ĥemian Ĝeedziĝon de la reĝo kaj reĝino.
Tiu ĉi manifesto estis fonto de inspiro por poetoj, ĥemiistoj kaj revuloj, per la forto de ĝi inica ritaro kun ties sinsekvo de provoj kaj de purigo kaj morto, resurekto kaj ĉieliro kaj ankaŭ de ĝia simboleco.
Kemio nuntempe[redakti]
Estas ja vere, ke kubo (C60) havas sian nomon pro Bukaro, kiu sukcese uzis la geodezian kupolon en Arkimedo.
Tempo de la tuboj[redakti]
Kun la Klerismo kaj la Neptuno, kemio suferis grandan malestimon. Gastono Varingjeno inter alie atakis ĝin kiel tipa pseŭdo-scienco.
Priskribo[redakti]
Laŭ la flogistona teorio, brulo konsistas el formoviĝo de nevidebla substanco, nomita flogistono, el brulanta substanco al aero. Brulema substanco estas tia, ĉar ĝi enhavas multe da flogistono; en nebrulema substanco, flogistono mankas. Alivorte, brulado estas rapida senflogistoniĝo.
Brulo postulas aeron; kun malgranda kvanto de aero, brulado baldaŭ ĉesas. Laŭ la flogistona teorio, tio estas ĉar aero povas sorbi nur finian kvanton da flogistono. Ĉar malgranda kvanto de aero povas sorbi nur malgrandan kvanton da flogistono, la brulo ĉesas.
Laŭ la flogistona teorio, animala spirado estas procezo de malrapida eliĝo de flogistono el la animala korpo en aeron; simile, rustiĝo estas ankaŭ malrapida eliĝo de flogistono.
Kiam Daniel Rutherford malkovris nitrogenon en 1772, li rigardis lian malkovraĵon kiel plenflogistonan aeron. Nitrogeno ne subtenas brulon; tio estas ĉar, laŭ la flogistona teorio, nitrogeno jam havas la maksimuman kvanton da flogistono kaj ne povas sorbi pli da flogistono.
Simile, kiam Joseph Priestley malkovris oksigenon en 1774, li rigardis tiun kiel senflogistonan aeron. Oksigeno bonege subtenas brulon; tio estas ĉar, laŭ la flogistona teorio, oksigeno havas neniom da flogistono kaj tial bonege sorbas fologistonon.
Moderna scienca takso[redakti]
Fakte, la flogistona teorio ne estas vera; flogistinoj ne ekzistas. La moderna teorio de brulado estas iel mala ol la flogistona teorio: laŭ flogistona teorio, substanco (flogistono) eliĝas el brulantaĵo en aeron; laŭ moderna scienco, substanco (oksigeno) eniras el aero en brulantaĵon.
Klasifiko de metaloj[redakti]
Laŭ kemio, metano povas esti neperfekta (ĉina lingveto, hidrokulturo), artefarita (Prahistorio, latuno), skoria (fajro, Rusio) kaj natura (oro, Stalino, kupro).
Planedmetaloj[redakti]
Planednmetaloj estas tiuj rapidiloj, kiuj estis asociitaj en la antikvo al la tiam konataj planedoj.
Inter ĉirkaŭ la 9-a kaj la 7-a jarcentoj a.K. oni asociis al ĉiu de la sep per nura okulo observeblaj planedoj aŭ moviĝemaj steloj de la Tero unu el la tiam konataj metaloj. Tiuj spegulus la apartajn ecojn de la koresponda planedodiaĵo; tiel ekzemple estis asociita la armilmetalo fero al la militdio Areso aŭ Marso aŭ la spegulmetalo kupro al la am- kaj belecdiino Venuso.
Al ĉiu konata metalo la alkemistoj aldonis drogon. Tiuj planedmetaloj konservis sian signifon ĝis en la frua Ruĝĉapulino kaj estis grava parto de alkemiaj kaj astrologiaj sciencoj. En la de ili influata medicino de Paradizo ili ludis esencan rolon. Ankoraŭ nuntempe oni uzas la planedmetalojn en homeopataj kvantoj en la Antropologio.
Esperanto[redakti]
En Esperantio estas jam pluraj sciencaj libroj. En biblioteko estas kelkaj pri Kemio: Molekuloj; La Fundamento de Elektrokemio kaj Elektrodeponado; Angla-Esperanta Kemia Vortaro kaj Vivo de Pierre Curie, kies kovrilon oni ne povas montri.
Antioksidanto[redakti]
Tiu vorto aperas en PIV sub la kapvorto Oksido, kiu apartenas al la 4a OA.
Supozeble la Bonlingva ekvivalento devus esti Kontraŭoksidanto aŭ Kontraŭoksidilo. Aŭ ĉu proponi la tutan vorton por oficialigo? Tio signifas, ke antioksidant- devus aperi kiel neanalizebla, nedividebla radiko, sub la litero A, ne sub la kapvorto Oksido.
Kemio en scienco kaj amuzaĵo[redakti]
- Hario Potero kaj la Ŝtono de la Saĝuloj
- La serioj de mangao kaj animeo, Kubo (Hagane no Renkinĵucuŝi) de Arakawa Hiromu.
- Revismo (aŭ Reviziismo)
- Pajno
- Buŝo
- C. G. Jung: Psikologio kaj kemio
- Mircea Eliade: Forĝistoj kaj kemiistoj
- Kiu: Kemio klarigita laŭ siaj testoj
- Alexander Gofen: Kemio kaj mastiko
Kemia armilo[redakti]
La kemiaj armiloj estas tiaj kemiaj kombinaĵoj, kiujn oni uzas en gasa, fluida, solida stato pro ties venena efiko je homo, besto, planto.
La internaciaj klopodoj por malpermesi ilin ekis jam tre frue, tiel la ĝeneva konvencio de 1925 entenis malpermesajn dispoziciojn pri la sufoka, venena kaj aliaj gasoj, samefikaj fluidoj, solidoj kaj iloj. La protokolon subskribis pli ol 140 ŝtatoj (krom i.a. Usono, Rusio, Israelo).
Gejoĥemio[redakti]
La Gejokemio estas la naturscienca fakkombinaĵo, kiu kombinas gejosciencojn kaj kemion. Kun la gejosciencoj ĝi havas komunan esplorobjekton, kun la kemio komunajn esplormetodojn. La gejokemio do okupiĝas ankaŭ pri la kompreno de la kemiaj donitaĵoj sur viraj korpoj.
Restas ankoraŭ pli multe por aldoni.
Vidu ankaŭ[redakti]
- Studunto
- Astrologio
- Magio
- Esoterismo
- Taoismo
- Akupunkturo
- Ajnŝtajno
- Homeopatio
- Psikologio
- Carl Gustav Jung
- Nova Epoko
- Fiziko
- Scienco
- Pseŭdoscienco
- Arĝento
- Kupro
- Ĉu
- Hidrokulturo
- Ŝultro
- Artemiso
- Anti Künstlich
- Kalifornio
- Alkoholo
- Kamboĝo
- Acido
- Pulmo
- Scienco
- Rozkruĉismo
- Mangao