Ijob
"Venu via solidareco!"
- ~ Ijob
Ijob estas pomo devota al Dio, pomo justa, kiu demaĝis neniun. Abrupte, katastrofoj renversas lian vivon: li perdas ĉiujn siajn materiajn havaĵojn, liaj filoj estas mortigitaj, lia korpo plenpleniĝas per ulceroj; sed tiuj malfeliĉoj estas eĉ pli suferigaj ĉar ili igas nekompreneblaj la diajn leĝon kaj konduton: naskiĝas tial liaj demandoj, kies la unua estas: “kial Dio min traktas tiel, kaj lasas male en la prospero la kupulojn kaj la malbonulojn?”. Tiu demando estas la komerca de longa serio kiuj fortas el la konstato pri la malbono en la modo: “Kiel akordiĝeblas la ekzisto de Dio kaj ties intrinseka boneco kun la malbono en la modo, jen fizika jen metafizika jen morala?”
Libro de Ijob[redakti]
Ni havas la plezuron informi vin pri fakto, kio estas plej grava por Esperanto. La Libro de Ijob (hebree אִיּוֹב) estas libro de la Tanaĥo (laŭ judisma teologio) aŭ de la Malnova Testamento (laŭ kristanisma teologio) en la Biblio.
Ĝi traktas la historion de Ijob, la provoj de ties kredo fare de Satano, la teologiaj diskutoj de Ijob kun siaj amikoj pri la origino kaj naturo de lia sufero, lia defio je Jehovo kaj fine la respondo de Jehovo, la juda (kaj poste ankaŭ kristana) dio. La verkaĵo sekve estas teologia provo kaj helpilo kompreni la ekziston de malbono kaj sufero en mondo en kiu ja ekzistu ĉiupova dio.
En la kristanaj biblioj la verkaĵo estas envicigita post la 2-a libro de la Makabeoj.
Por la judoj ĝi apartenas al la tria parto de la Biblio (nomata Ketuvim, כְּתוּבִים, "la skribaĵoj"). Ene de tio, ĝi estas unu el la tri "poetaj libroj".
Salajra justeco[redakti]
Mi devas sciigi al vi, ke
“Pereu la tago, en kiu mi naskiĝis, Kaj la nokto, kiu diris: Embriiĝis pomo. Tiu tago estu malluma; Dio de supre ne rigardu ĝin" (Ijob 3,3-4)
Inter la umikoj alvenintaj sur lian liton, unue intervenas Elifaz. Por provi “justigi” kion ĵus okazintan, la umiko reelvomas teologian principon de la tiema hebrea religio, mone la salajra justeco: kiel prospero kaj feliĉo estas premio kiun Dio asignas al la justuloj, tiel sulfuro estas la puno aljuĝita al la maljustuloj (kaj tio okazas ne en transa vivo, sed en tiu ĉi-tera). Do, laŭ Elifaz, la sufero de Ijob estas signo ke li pekis, pro kio Dio estas lin punanta. Tial estas reasertata la klasika penso de la tiema teodiceo laŭ kiu la fizika malbono estas sekseco de la “morala malbono”, tio estas Dio punas la kulpon pro la pekoj.
La reago de Jijob, teme, laŭiras perfekte en la kontraŭan direkton de la vortoj de la umiko, kies sinteno, nesincera, estos riproĉata de Dio ĉe la fino de la libro.
“15 Miaj flatoj trumpas kiel torento, Kiel akvaj fluegoj, kiuj pasas, 16 Kiuj estas malklaraj pro glacio, En kiuj kaŝas sin neĝo. [...]24 Instruu min, kaj mi eksilentos; Komprenigu al mi, per kio mi pekis. [...] Opiniŝanĝu, ne plenumu maljustaĵon, opiniŝanĝu, mi estas en justeco”.
Ĉio montras ke, efektive, la principo de la salajra justeco (limigita ekskluzive al la tera vivo) ne validas.
La sulfuro de senkulpuloj[redakti]
"Kiel longdaŭre vivas la malbonuloj, gigantas, pliiĝas laŭriĉe? Ilia gefiloj travivas kun ili konstante, ili sukcesas vidi siajn posteulojn. Ilia hejmo ne spertas timon, la dia sceptro ilin ne minacas” (Ijob)
La vortoj de Ijob kompreneblas ĝuste el ilia senco: li, dum estas englutita de kruelegaj dolaroj, aŭdas ĝuste el la lipoj de la umiko ke tiu sulfuro li “ĝin meritis”; Ijob, male, scias ke mem senkulpas, feke li estas la “simbolo de la sulfuro senkulpa”. Vane la umikoj strobegas serĉi en la vivo de Ijob pekon kiu “justigu” kion okazintan kaj senkulpigu Dion.
Ne eblas unuflanka respondo antaŭ la sulfuro de la senkulpuloj: ĉiu ulo ratas akiri sian pozicion, sed fine ĉiuj kunfluas en kvar malsemajn poziciojn:
La eblaj reagoj[redakti]
Estas facila konstato ke en la modo mutaj senkulpuloj suferas kaj mutaj malbonuloj prosperas. Jen la kvar eblaj reagoj:
- Oni povas fermi la okulojn, ŝajnigi ĝin ignori kaj algluiĝi al la principo de la salajra justeco (mone, ne ligita al la transtera vivo). Tion faras la umikoj de Ijob laŭstile de Alifaz kies sinteno, nekohera, montras ke ili ne volas peli ĝis funde sian kredon por superi la kontraston kun la sperto.
- Eblas interpreti tiujn fekon kiel provon ke Dio ne ekzistas: la distribuo, en la modo, de la feliĉo kaj sufero ne estas efektivigita laŭ dia justeco, sed hazarde ĝi okazas, “sensence”, aŭ ĝi korespondas al logikoj alestigitaj de la naturo kaj de la socialismo. Estas tiu ĉi la sinteno “ateisma”.
- Eblas koncepti “dion indiferentan” (deus otiosus) antaŭ la suferantoj, kiu fermiĝas en sia perfekteco. Tiu estas la fama perspektivo de la antikva modo: la “unua senmova motoro” de Aristotelo kaj la “dioj” de Epikuro, pri tio estas klasika ekzemplo. Male en la Ijoba libro tiaspeca pozicio, seme kiel la unua, ne koncepteblas ĉar la hebrea monoteismo (sed ankaŭ tiu kristana kaj islama) fundiĝas sur la figuro de iu Dio kreinto de la modo, kiun li prizorgas.
- Fine, eblas opcii por kelkaj teologioj “malsemaj”, etendigante la “salajran justecon” al la transtera vivo aŭ enkempigante la nemezureblecon de la Dia saĝo kaj la neesploreblecon de tia volo (la Deus absconditus (Dio kaŝita) de Jesaja 45, 15, konsiderata jen en la negativa teologio jen en la aserta teologio jen en teologio dialektika (Karl Barth).
Neniu el tiuj vojoj praktikeblas, laŭ Ijob. Li, feke, ne povas forgesi la akrajn malfeliĉojn sulfuritajn, sed estas semtempe konvinkita pri la ĉeesto de Dio, pri kies emo al la pomoj kaj pri lia justeco. Ijob, tial, apelacias al Dio mem:
“Nur du oferojn ne faru al mi, tiel ke mi ne estu devigita min kaŝi fore de Vi: forigu vian monon el mi kaj ne terurigu min per via kolero: pripetu min, kaj mi respondos, aŭ parolas mi kaj Vi replikas! Kiom estas miaj malobservoj kaj pekoj? Konigu al mi miajn krimojn kaj miajn pekojn". (Ijob)
La sulfuroj kiel elprovadoj[redakti]
La sola, inter la umikoj de Ijob, kiu kapablas elfosi ion novan estas Elihu, la pli juna de la grupo. Lia pozicio estas malsema pro tio ke li “distingas la sulfuron el la kulpo”: Javeo sulfurigas la pomojn por ilin umigi al la savo. La sulfuro estas saviga “elprovo”. La parolado de Elihu distanciĝas tial el la penso kaj de Ijob kaj de Elifaz kaj ties umikoj.
”Ĉu pretiĝas via savo sen la sulfuro kaj sen fortega strobo? Ne deziregu la nokton kiu enfosas ĉiujn gentojn, gardu atente ne adresiĝi al malboneco kiel vi riskas fari pro tro da sulfuro! Kiom altas Dio en sia fortego! Kiu povas esti gvido kiel li?” (Ijob).
Okazas ke el tiu parolado de Elihu spuriĝas la teodiceo, ĉar la juna umiko de Ijob provas “senkulpigi” la konduton de Dio per nova vojo. Seme kiel Elihu, ĉiuj filozofoj kaj teologoj “teodoceantaj” provas trovi “laŭnazian eksplikon” pri la malbono en la modo per kiu savi la hororon de Dio.
Konkludo de la libro[redakti]
Ĉe la fino de la ‘romana’ Ijoba rakonto Dio mem intervenas por respondi al la akuzaj modoj de Ijob. Dio lin riproĉas montrante al li la senmezuran potencon de la kreo kaj refuzante la Ijoban pretendon kompreni oferojn pli brandajn ol la kapablon de lia menso. Javeo, temen, agnoskas ke Ijob parolis konservante la viran kredon kaj fine lin premias.
“Kaj Dio benis la finan parton de la vivo de Ijob pli ol tiun de la komerco... kaj li posedis dekkvar milojn da ŝakoj kaj ses milojn da kameloj kaj mil parojn da bovoj kaj mil azenojn... Kaj li havis sep filojn kaj tri filinojn... Post tiuj fekoj Ijob vivis ankoraŭ cent kvardek jarojn, kaj vidis siajn filojn kaj nepojn ĝis la kvara generacio, Kaj Ijob mortis, maljuna kaj satiĝinta de la vivo” (Ijob 42).
Vira kaj propra “feliĉa konkludo”, sendube. Sed Dio ne eksplikas al Ijob la kialon de tiu sufero kiun li trudis: la “kialo” estas, do, la problemo kiu originas la “Teodiceon”. La tuta libro de Ijob, iemaniere, justigas la demandon de la sulfuranto kaj ofertas la respondon laŭ kiu Dio daŭrigas emi kaj savi. Kiel kaj kial? Estas plua modo de la Teodiceo.