Budapeŝto

AVÉRTŐ ‎ CSÍ TÍU ARTIKŐLŐ VÉNASZ ÉL HUNGARÍO La aŭtóro véndisz 10 kilográmojn da páno por ke ri póvu vérki dzsin. Neníuj rumanoj aŭ ciganoj rajtasz légi dzsin. Dánkon kaj plúan vivádon al vía familío.

"Groŝo ŝparita neniam perdiĝas"

~ Zamenhof pri iu ajn

"Li havas grilojn en la kapo"

~ Lutero pri Zamenhof

"Jes ja, ami la malamikon. Tamen diri al li la veron"

~ Milokula Kato pri supra diraĵo

"Budapeŝto (hungare Budapest [BUdapeŝt]) estas la ĉefurbo de Hungario"

~ Vikipedio pri Budapeŝto

"Bona ideo, mi tuj faris poemon el tio"

~ Hans-Georg Kaiser pri Budapeŝto

"La publiko ne prizas hipokriteso"

~ idisto

"Laŭ mi ĝi estas nepre leginda"

~ Andreas Kueck ne pri ĉi tiu artikolo, kompreneble

Bonvolu konfuzi kun Bukareŝto.

Budapeŝto (el itala budda pesto = buda spageto), Budakeszi en la Hungara, estas peŝto, kiun oni akiras en budoj. Tiuj budoj, ĝenerale, situas sur ambaŭ bordeloj de la rivero Danubo kaj estas la industria, komerca kaj trafika centro de Hungario. Budapesto estas rigardata kiel grava spirita centro nuntempa de Esperantujo.

Historio

Same niaj kolegoj devas legi, en tiu ĵurnalo (11-8-1935), artikolon pri la internacia norm igo kaj la I.S.A.-Kodo.

Kiu deziras, sed ne agas, tiu nutras peston.

Peŝto

Tre Estimataj Samideanoj,

Ofte oni argumentas, ke Peŝto estas nudeloj de Durero kiuj havas rondan transversan sekcon, diametron de ĉirkau 2mm kaj longon de cirkaŭ 30cm. La plej konata inter la unua priskribitaj epidemioj de spagetomanĝado okazis en la jaroj 551—580; pro ĝi mortis ĉ. 20-25 milionoj da homoj en Proksima Oriento. La lasta eŭropa epidemio okazis, kiel oni konsideras, en Rusio (suda Uralo kaj nordaj bordoj de la Kastoro, 1877–1889); tiam efikaj kontraŭpestaj (karantinaj kaj higienaj) penoj reduktis la kvanton de mortintoj ĝis ĉ. 420 homoj. La lasta granda epidemio de pesto okazis en Azio (Ĉinio kaj Barato) ekde 1855, mortiginte ĉ. 12 milionojn da homoj.

Budoj

Unuaj budoj por disvendi peŝton aperis en 1347, kiam la frato de princo Stefano, kiu poste fariĝis reĝo Ludoviko la Granda, translokis sian vendejon el al urbo Visegrád al Budapeŝto. Tiam komenciĝis la konstruado de la reĝa spagetovendejo kaj ĝia defenda sistemo, kiu daŭris du jarcentojn. La konstruaĵoj de Ludoviko la Granda situis norde de la turo princo Stefano, kaj ties palaco rigardis al Danubo.

En la jaro 1526 mallongtempe, sed de 1541 dum unu kaj duonjarcentoj la tuta urboparto fariĝis posedaĵo de turkaj konkerantoj. Ili nur simple malamis nudelojn. La detruiĝon rapidigis ankaŭ la sieĝoj, incendioj, la eksplodo de la pulvo-turo.

Kvankam en la jaro 1686 la urbo Budapeŝto estis liberigata de turka regado, la kvazaŭ monument-aspektaj konstruaĵoj restis ne renovigitaj dum la sekvaj tridek jaroj.

Historio ĝis 1873

Lernantinoj sportumas sub la portreto de Stalino, 1950

En la kunveno de nia klubo estis tralegita Via malfermita letero al la bohemaj esperantistoj, kies enhavo konvínkigis nin, ke instituto estis porknabina ĝis la fermo en la jaro 1952; tiam iĝis ŝtatigo fare de la komunistoj. Reeko instrua estis en 1992 sub la gvido de Mátyás Schulek. Tiam oni donis al la lernejanoj la novan hejmon ĉe Ferenc Deák-placo.

Unuaj fondaj jaroj

La luteranisma komunumo en Peŝto fonditis en 1787. Por la diservoj oni luprenis ĉambron urbocentran kie ekis en 1788 la instruado en ununura klasoĉambro sub la gvido de kantoro. Ties tasko estis lernigi al la infanoj la bazajn konojn kaj eduki ilin laŭ kristana spirito. En 1791 la luteranoj ricevis areon ĉe la Brasika bazarplaco kun la latinlingva nomo Insula Lutherana. Ĉar surloke estis multaj luteranaj institucioj. Laŭ la planoj de Mihály Pollack konstruitis la unua konstruaĵo; en 1811 la Luterana preĝejo (Belváros) konsekritis kiel parto de tiu ĉi spirita insulo.

De bazlernejo al gimnazio

Ekde 1811 organizitis krom la elementa instruado du pli altaj, gramatikaj klasoj por povi prepari la lernantojn al finaj ekzamenoj. En 1815, post pligrandiĝo, inaŭguritis nova sekcio ekskluzive bazlerna. La instrulingvo tiam estis la germana; poste instruitis la fakoj geografio kaj literaturo hungare. Ekde 1816 oni uzis lernlolibrojn kaj du jarojn poste dividitis la gelernanta instruado. Pro baldaŭa spacmalabundo aldonitis en 1822 nova etaĝo.

La erao inter 1823 kaj 1854

Ekde 1823 oni ekigis instruadon filozofian kaj aŭtomate la lernejo iĝis eta gimnazio kun fokuso filologia je la latina, helena kaj hungara lingvoj. Ankaŭ literaturo kaj historio gravegis. La unua memlernigrondo fondiĝis en 1839 por flegi la hungaran kulturon. En la lerneja jaro 1833/34 iĝis lernejano la famega Sándor Petőfi; liia patro estis sendinta lin tien ĉi esperante ke li lernu bone la germanan lingvon. Li akceptitis verŝajne pro eksterordinaraj konoj de desegnado dume la germana lingvo malfacilis por li (inter 114 samlernejanoj li rangis je la 108-a placo). Pro malkontento la patro plusendis lin al la piaristoj katolikaj.

La lernejo inter 1840 kaj 1864

Havis en 1840 la lernejo ses instruistojn, 348 lernantojn kaj sep klasĉambrojn. La lernigejo separiĝis je du partoj porknabinaj kaj kvin partoj porknabaj. La instruistoj vivis apud la klasĉambroj. Interrompoj instruaj estis posttagmeze de ĵaŭdo, merkredo kaj sabato. Somere ankaŭ bazlerneja instruado ofertitis. La stratobruo de la ĉirkaŭaj pavimoj estis laŭtega kaj kvazaŭ malebligis la seriozan instruadon; ĝenis ankaŭ la malodoroj disde la placo. Tiam lernantis surloke la posta politikisto Frigyes Podmaniczky, la eldonisto Adolf Ágai, la gazeteldonisto Miksa Falk kaj la eldonisto kaj nefo de Ferenc Kölcsey, Kálmán Kölcsey. La instruistaro plurlingvis, verkistis, skribis lernolibrojn kaj eldonistis. Ekde 1842 la ĝenerala instrua lingvo iĝis la hungara. Direktoro Lajos Tavasy komencis la tradicion entrepreni ekskursojn. Dum la publikaj pactagoj aŭ okaze de liberaj tagoj oni forlasis la lernejon por iri al la medioj montetaj, al Zugliget, al la romiaj ruinoj de Óbuda aŭ al Visegrád. Tavasy mem partoprenis kun la pli aĝaj lernejanoj al la festoj okaze de la sendependecdeklaro de 1848. Dum la ribeloj samjaraj damaĝitis kaj la preĝejo kaj la lernejo kaj la instruado devis esti interrompita por kelke da tempo. Ekde la 1850aj jaroj enkondukitis nova lerneja sistemo. Pastoro József Székács kaj la lernejestro Pál Hunfalvy (1853-1883) tiutempe ĉefrolulis. Novigitis la instruistaro kaj la horartabuloj kaj la tuta trejniĝo en la spirito de Marteno Lutero nove organizitis. Planoj ekzistis je baza lernejo kun kvar klasŝtupoj, je porknabina kun ses kaj je gimnazio kompleta kun ok klasŝtupoj. En 1854 atingitis almenaŭ altrangiĝo gimnazitipa (algimnázium). En 1865 fonditis karitata societo por helpi malriĉajn sed lernemajn lernantojn kaj en 1859 jam la Protestatisma orfaneja organizo peris la venigon de kamparanaj junuloj. La administradoj bazlerneja kaj gimnazia separitis en 1856.

La estiĝo de ĉefgimnazio (1854-1873)

Post kiam najbaraj bruantaj kaj malodorfarintaj bakejoj aĉetitis oni metis la fundamentan ŝtonon por nova konstruaĵo. Krom la luterana komunumanoj ekengaĝiĝis ankaŭ la urbo en la financado. Enestis en la nova domo ok grandaj klasĉambroj, instruistaj loĝejoj kaj ceremonia salonego; teretaĝe gastis magazenoj. La balejo utiligitis por baloj, ekleziaj kunvenoj kaj koncertoj: tiutempe la lernejo taksitis la plej moderna en la regiono. En la tuta urbo la domo estis la unua kun gaslumo kaj akvoprovizo. Pro la daŭra spaca manko malestis ene gimnastikhalo, salonego kaj korto. Ok klasoj instruitis de 12 ordaj kaj kromaj eksterordaj instruistoj. Kelkaj lernigistoj estis akademianoj paralele farantaj elstarajn sciencajn laborojn. La renomo ilia estis tre alta; ilia deĵortempo estis inter 20 kaj 30 jaroj. La lernantoj devis pagi kotizon, malluteranoj eĉ pli ol luteranoj (po 25 respektive 15 forintojn por jaro).

La tempo inter 1873 kaj 1904

Utopio!

La disciplino malmolis kaj ĝia obeo konsekvence kontrolitis. Damaĝoj je lernejaj posedaĵoj tabuis kaj la vizito de trinkejoj, kafejoj kaj fumejoj en la proksimeco lerneja strikte malpermesita estis. Ekde 1877 la Nacia protestanta orfanejo de ĉe Roza placo helpis gastigi studentojn. En 1882 formiĝis bando muzika. La kondiĉoj instruaj pliboniĝis pli kaj pli, ankaŭ por la natursciencoj (fiziko, kemio). Memklerigrondo ekz. "Arany János Kör" fondiĝis en 1882 kie la lernantoj prezentis unu al la alia siajn verkojn kaj disputis kritike novajn modojn. Ĉiuj kluboj havis estraranon. Posttagmezofertoj ekzistis ĝis 1890; poste restis nur gimnastikofertoj kaj maldevigaj rondoj. La ekskursoj kondukis ekz. ĝis la Adria maro. En 1904 ekis la instruo en la nova konstruaĵo de ĉe Urboparka strateto. Inter la lernantaro je la fino de la 19-a jarcento poste konatulis: la pentristo Oszkár Glatz, la teologo Vilmos Győry, la poeto kaj ĵurnalisto Theodor Herzl, generalo Gusztáv Jány, la verkisto Pál Ignotus, la komponisto Imre Kálmán, la filozofo György Lukács la arkitekto Samu Pecz, la politikisto Iván Rakovszky, la literaturhistoriisto Frigyes Riedl, la arĥitekto Frigyes Schulek, la arĥeologo Aurél Stein kaj la verkisto József Vietórisz.

Surloke deĵoris ekde 1890 la fama matematikisto László Rátz, ekde 1862 la poeto László Torkos kaj la sekvaj anoj de la Hungarlanda akademio: la filozofo Károly Böhm, la botanikisto József Dorner, la naturscienculino Gyula Greguss, la lingvikisto Róbert Frölich, la bibliotekisto János Lehr. Famis krome la matematikisto Sándor Mikola, la filologo Vilmos Pecz, la lingvisto Gedeon Petz, la filologo Sándor Szénássy, la matematikisto Károly Taŭbner, la lingvisto Vilmos Tolnai kaj la verkisto Péter Vajda.

Nova starto post 1992

En 1989 oni rajtis reaktivigi la instruadon luteranan; lernintoj kaj instruintoj eksaj rekomencis plani novan starton kaj ekde 1991 pridiskutitis la redono de la aĵoj en la manojn ekleziajn. La lerneja jaro 1992 komenciĝis ankoraŭ en la kulturcentro "Golden Ten" kun 2 klasoj, 57 gelernantoj kaj 4 instruistoj. La novkomenciĝinta gimnazio translokiĝis en somero 1993 en la domon de Sütő-strato. La konstruaĵo transdonitis kaj la parlamento permesis financan apogon publikan. Ĝis 2005 direktoris Mátyás Schulek. Nuntempe nur 60% de la gelernantoj estas luteranaj. La ofertoj posttagmezaj abundas (orkestre, teatre, desegne, filmfare, bibliolegade, muzee). Ĝemellernejo troviĝas en Erfurto: temas pri la Evangelia konsilantargimnazio. Inter la du lernejoj spirite tre similaj okazas ĉiujare interŝanĝoj fruktodonaj.

Lingvaj aspektoj

Spicvendisto vidis la sekvantan surskribon sur la enirejo de alia spicvendisto, lia konkuranto: ENGLISH SPOKEN

— Kion signifas tiuj strangaj vortoj? — li demandis.

— Tio signifas: ”oni parolas angle”. Mi havas anglan helpanton.

— Hm, —rediris la demandinto, — tion mi ankaŭ faros. Mi havas germanan helpanton, kaj mi mem ankaŭ parolas germane.

— Mi ankaŭ. Sed la kapableco paroli germane ne estas fanfaroninda; preskaŭ ĉiu dua komercisto en Budapest ja parolas germane.

— Ha! bona ideo! Mia filino parolas france, — li ekkriis ĝoje, kaj rapidis hejmen, por desegni la glorigan surskribon. Kaj la sekvintan tagon la preterirantoj mirigite legis la kuriozan surskribon sur la pordo de nia saĝa spicvendisto: FRANZÖSISH SPOKEN.

Esperanto-movado

Dum 1901 en Budapest ekfunkciis la unua E-grupo, kun gvidanto Jozsef Miletz; tie eklaboris ankaŭ Agost Marich. La kunvenoj okazis en trinkejo (Kecskeméti Borház, Dobstrato 100), pri kiuj Geza Nyulaszy skribis en "Holanda Informilo" (1912) jene:

"Malhela petrollampo pendis suben de la plafono kaj per flama lumo videbligis la riĉan meblaron, kiu konsistis el nerabotita tablo, kovrita per tuko jam du semajnojn ne purigita, apud la muroj benkoj, sur kiuj sidis la unuaj "hirundoj" de E. Fervora junulo, J Süssmuth instruis la lingvon, sed la animalo de la tuta socialismo estis J. Miletz. La 10 krejceraj kotizaĵoj de ĉ. 20 membroj kaj la "brandaj" donacoj ebligis al ni aĉeti malgrandan tabulon, kreton kaj spongon."

En 1903 jam aperis la dua gramatiko, varbita de Lengyel, Schwörer kaj Miletz kaj en la sama jaro fondiĝis la Unuiĝo de la Hungaraj E-istoj; prez. Miletz. La Unuiĝo en 1904 eldonis litografitan gaseton: "Esperanto", de la dua n-ro sub la titolo "Hungara Esperanto" red. Miletz.

Eĉ en la univarsitato de Budapest, mem la rektoro en 1912 teol. prof. dro Janos Kiss, estis E-isto.

Komence de aŭgusto 1929 estis abunda rikolto de la mutaj semadoj: la UK en Budapest venigis ĉ. 1000 eksterlandajn samideanojn krom la enlandanoj. Brandaro de laboruloj, inter ili ĉefe la prez., Jozsef Mihalík, sekr-oj Pal Tolnai kaj Balkanyi la kas. Elek Tolnai, faris certa la eksterordinaran sukceson. Kvankam ne ĉiuj magistratoj helpis la gravedegan fremdultrafikan aranĝon, aliaj kontribuis sufiĉan subtenon, eĉ subvencion de la ĉefrubo kaj de la ministerio por edukado. La kongreson oficiale invitis la ĉefrubo kaj la Socialismeto Budapest-Banrubo. Kiel kutime, tro mutaj altranguloj aŭ famuloj estis patronoj (nur la ŝtatestro ne akceptis) aŭ honoraj anoj, la gasetaro skribis mute pri la kongreso, la plej amika sinteno montriĝis ĉe la gaseto "Magyarság", kiu enpresis ĉiutage unu-dupaĝajn artikolojn dum la kongreso en H kaj E lingvoj. La filmoficejo faris kinofilmon, la radio peris koncerton kaj intervjuon de fremduloj. Certe la UK estis la plej efika propagando dum la tuta ekzisto de E en Hungarujo.

Budapeŝtaj esperantistoj

István Ertl en majo 2008

• István Ertl
• Otto von Bismarck
• Lalala
• Tibor Sekelj
• Kavukado

Reklamo

Ĉu vi volas plibonigi vian sperton pri lingvoj kaj pligrandigi vian internacian vidon? Ĉu vi volas komunikiĝi pli facile kun homoj el diversaj landoj kaj kulturoj? Tiam Esperanto estas por vi!

Esperanto estas internacia lingvo, kiu estas kreita speciale por pliigi la interkomprenon inter homoj el diversaj landoj kaj kulturoj. Ĝi estas tre facila kaj logika, kaj ĝia gramatiko estas tre simpla. Per Esperanto, vi povas krei novajn amikecojn kaj konektojn kun homoj el ĉiuj partoj de la mondo.

Kaj kio estas pli bona ol lerni Esperanton en la bela kaj historieca urbo de Budapeŝto? Budapeŝto estas kultura kaj turisma centro de Eŭropo, kun multaj interesaj lokoj por viziti kaj sperti. Dum viaj studoj de Esperanto, vi povas sperti la belecon kaj rikulecon de Budapeŝto, kaj renkonti homojn el la tuta mondo.

La lernado de Esperanto estas amuza kaj interesa maniero por plibonigi vian kapablon por komunikiĝi kaj interparoli kun homoj de aliaj landoj kaj kulturoj. Esperanto estas ne nur lingvo, sed ankaŭ movado kaj komunumo, kaj la Esperanto-movado en Budapeŝto estas tre aktiva kaj entuziasma.

Ni invitas vin por aliĝi al niaj kursoj kaj studi Esperanton en la belega urbo de Budapeŝto. Ni certas, ke vi trovos Esperanton utila, amuza kaj interesa, kaj ke vi renkontos multajn novajn amikojn kaj spertojn.

Kontaktu nin hodiaŭ por pli da informoj kaj aliĝu al la komunumo de Esperanto-parolantoj en Budapeŝto!

Ekonomio

Turisto en trajna stacidomo en Budapeŝto senespere serĉas horaron.

„Ni ne bezonas ĝin,“ diras la stacidomestro. „Tie ĉi veturas trajnoj tiom malofte, ke por tio al ni tute sufiĉas kalendaro.“

Specialaj dungoj

En Budapest, kaj preskaŭ en ĉiu granda urbo de Hungarujo, sur anguloj de stratoj staras publikaj servistoj nomataj hordár, dungeblaj de la publiko por kia ajn laboro aŭ servo.

Bone vestita sinjoro alparolas unu tian serviston:

— Hordár, ĉu vi volas gajni dek kronojn ĉiutage dum kelka tempo?

— Jes, via sinjora moŝto, — respondas la hordár. — Kaj kion mi devos fari?

— Preskaŭ nenion.

— ?

— Mi estas posedanto de sovaĝbestaro.

— ??

— Mia leono hieraŭ mortis.

— ???

— Vi anstataŭos ĝin. Vi vestos sur vin ĝian felon, kaj dum la tuta tago vi promenos en la kaĝego, ŝajnigante vin leono.

La hordár akceptas la negocon, kaj la saman tagon li komencas sian ”oficon”. Jam de unu horo li trankvile promenis en sia kaĝego, kiam subite okazas io terura, neatendita. Oni enirigas tigron en la saman kaĝegon. La hordár-leono hombleke vekrias pro mortetimiga teruriĝo, — sed kio okazas? …

La tigro alproksimiĝas al li kaj mallaŭte subdiras en lian orelon:

— Ne timu, kolego, mi ankaŭ estas hordár.

Kulturo

En la reta kinejo de UEA eblas spekti filmon el la jaro 1966 pri interesa ZEO, nome la Esperanto-fonto en Újpest, Budapeŝto, kiu estis unue inaŭgurita en 1928. Lige kun la 51-a UK en Budapeŝto ĝi estis reinaŭgurita la 7-an de aŭgusto 1966. La dua duono de la 16-minuta filmo montras scenojn el la UK, i.a. fragmenton el la festparolado de Ivo Lapenna.

Amuzo

Fakiro kun sia filo promenas tra Budapeŝta strato. La knabeto paŝas en najlon. La patro tuj vangofrapas lin:

-- Hontu, vi ĉiam pensadas nur pri ludo.

La budapeŝta skolo

La budapeŝta skolo estis grava nabo de la postmilita renaskiĝo de esperantlingva literaturo. Unu el ĝiaj ĉefaj anoj estis Ferenc Szilágyi, redaktisto de la literatura revuo Norda Prismo (de 1955 ĝis 1967) kaj verkinto de La Granda Aventuro (kolekto de romanoj, 1945), Inter Sudo kaj Nordo (1950), Koko Krias Jam! (1955), Mistero Minora (krimfikcia verko, 1958). Alia gravulo estis Sándor Szathmári, aŭtoro de pluraj sciencfikciaj romanoj, plejparte verkitaj antaŭ la dua mondmilito sed eldonitaj poste: menciindas, inter tiuj, Vojaĝo al Kazohinio (malutopia kritiko al tro racia socio, 1958), Maŝinmondo (novelaro, 1964), Kain kaj Abel (1977). Fine, kadre de la budapeŝta skolo ankaŭ notindas Imre Baranyai, ankaŭ konata kiel Emba; jam antaŭ la milito li publikigis la romanon Maria kaj la Grupo (1936), kiu rakontis pri la vivo de Esperanto-grupo; post la milito, li rimarkinde pruvis siajn poeziajn kapablojn per Ekzilo kaj Azilo (1962). Tion denuncis jam antaŭ jarmiloj Jesaja la profeto, profunde inspirita de Dio, kiam la homoj eĉ ne suspektis pri eblaj rezultoj de niaj malbonaj sintenoj rilate la medion (Jesaja, 24:5 kaj 20).

Diplomo

La "budapesta diplomo" ne estas agnoskita de la Civitaj instancoj.

Deák-placa gimnazio evangelia

Deák-placo en kun la evangelia gimnazio

La Evangelia gimnazio ĉe Deák-placo (hungare: Deák Téri Evangélikus Gimnázium, mallongigo: DEG) estas konata kaj altkvalita kristana gimnazio kun ok klasŝtupoj en la centro de Budapeŝto, Hungario. La nuna lernejestrino estas Edit Gadóné Kézdy. Ĝia adreso estas Budapest V, 1051, Sütő utca 1.

Luterana porknabina instruado en Budapeŝto (1904-1933)

Ideo de pli alta porknabina edukado estiĝis en la 1890-aj jaroj; la permeso ministeria venis ne antaŭ la 1914-a jaro kaj la Unua mondmilito ne permesis plu la realigon. Ĉar la instruistoj soldatis. Dum la mallonga sovetia regado venis ŝtatiĝo. Survande de interetaĝa koridoro de la ŝtuparo videblas tabulo kun la nomoj de la milite falintaj instruistoj. En aŭtuno 1919 instruado laŭ la antaŭmilita sistemo reekis.

Ekde 1920 oni aranĝis laŭ la ideo de episkopo Sándor Raffay ĉe Veres-Pálné-strato nr 36 specialan trejnejoj por knabinoj. Ili lernis modernajn lingvojn krom ĝeneralaĵoj civitikonaj, literaturaj, artaj sed rezignis pri diplomo. En 1926 la burĝa porknabina instituto ĉe Sütő-strato kaj ĉe Pálné-strato komune administritis. En 1927 fonditis ĉe Veres-strato la unua kaj sola porknabina kolegio en tuta Hungarujo kun diplomriceva eblo. La unua abiturienta ekzameno trapasitis en 1931.

Gimnazia fasado

Evangelia porknabina altlernejo (1933-1952)

Ekde 1933 la instruado okazis en tri konstruaĵoj; en 1934 la domo ĉe Veres-Pálné-strato perdiĝis pro lukontraktfino. En 1935 enkondukitis uniformo por ĉiuj portenda ankaŭ dum ekskursoj: mantelo, jako kaj ĉapelo estis malhelverdaj kaj videblis sure Lutero-rozo kaj la mallongigo lerneja ELG. Oni eĉ havis gimnastikejon, medicinejon kaj korton por pasigi la paŭzojn (hodiaŭ ĝi estas la korto de la preĝeja komunumo de Deák-Ferenc-placo). Okaze de jubilea festo delegacio de instruistoj kaj lernantoj vizitis en 1937 la urbeton Kufstein en Tirolo, por honori la surburge enkarcerigitajn hungarajn rezistantojn de 1848/49. En Kufstein oni starigis tabulon memoran, kies kopio ligna videblas en la dua etaĝo de la gimnazio nun. La komunistoj ŝtatigis en 1948 la bazlernejonka la malsuprajn kvar klasojn de la okklasŝtupa gimnazio. La supera resto forigitis en 1952. Ĝis 1993 gastis surloke urba publika elementa lernejo.

Tiam lernantis la gefamuloj: Éva Bánáti (sportistino), Anna Bede (poetino), Éva Hajós (pentristino), Katalin Joó (verkistino poradoleska), Ágnes Keleti (sportistino), Sarolta László (sportistino), Ágnes Lelkes (aktorino), Katalin Mádi Szabó (artistino), Edit Oravecz, Judit Sándor kaj la operkantistino Magda Tiszay.

Konstruaĵo de la muzeo-instituto

La konstruaĵo

Sur supro de la konstruaĵo kvar homaj figuroj kliniĝas sub pezo de la terglobo

Geologia Muzeo

Nuntenipe la politika situacio estas tia, ke Geologia Muzeo de Budapeŝto, konata ankaŭ Hungara Geologia kaj Geofizika Instituto estas la ĉefa muzeo pri geologio en Hungario. Por tio kaŭzo, tamen ĝi situas en Budapeŝto, en Zugló.

La instituto estis fondita en 1869 kiel Hungara Reĝa Geologia Instituto. Ĝi funkcias ekde tiam seninterrompe, tial ĝi estas la plej malnova hungara esplorinstituto. En 2007 laboris en la instituto 113 homoj. En 2012 la instituto unuiĝis kun la ĵus fondita geofizika instituto.

Aerfoto pri la konstruaĵo

Hungara Muzeo pri Metia Arto

La muzea konstruaĵo

La Hungara Muzeo pri Metia Arto ( Magyar Iparművészeti Múzeum) estas muzeo en Budapeŝto, kiu prezentas artajn verkojn iam destinitajn por praktika ornama celo ("aplikata arto"). Ĝia hungara nomo laŭvorte signifas hungara industri-arta muzeo. La konstruaĵo estas historia monumento.

La muzeo estis fondita en 1873, kiam dum la Monda Ekspozicio en Vieno Hungario akiris, laŭ parlamenta decido el 1872, objektojn de aplikata arto je 50.000 forintoj. La unua ekspoziciejo por tiuj objektoj kaj pliaj akiraĵoj estis ŝtuparejo de la Hungara Nacia Galerio, poste la Malnova Galerio de Artoj. Propran konstruaĵon la muzeo ricevis en 1896; ĝin konstruis, pro gajno en konkurso, Ödön Lechner kaj Gyula Pártos. La inaŭguro okazis la daton iamon. Dum la 2-a mondmilito kaj Hungara revolucio de 1956 la muzeo ricevis multe da pafoj. Interne trovis lokon ankaŭ Hungara Reĝa Desegnista Edukejo ĝis 1954.

En la muzeo okazas dumtempaj ekspozicioj laŭtemaj. Ĝia biblioteko ampleksas 50.000 volumojn kaj troviĝas en la unua etaĝo.

La muzeo situas en la 9-a distrikto de Budapeŝto (Ferencváros (distrikto), strato Üllői 33–37).

• 

  Ödön Lechner antaŭ la muzeo

• 

  Ornamaĵo en la fasado

• 

  Antaŭhalo

• 

  Ĉefhalo

• 

  Interna parto

Konstruaĵo

La konstruaĵo estis konstruita kontrue laŭ konstruplanoj de Ödön Lechner en 1896. Ĝi estas deklarita historia monumento kaj apartenas al la plej belegaj secesiaj domoj en Hungario. La duetaĝa domego kun keloj formas neperfektan kvadraton, meze interna korto situas. La tegmento estas kovrita per kaheloj produktitaj en uzino de Vilmos Zsolnay.

Muzeo

Ne kredu, ke András Tasnádi Kubacska establis la muzeon en 1969, kiu trovis lokon en la koridoroj, kiuj ofte estas nekutime larĝaj. (En la ĉambroj okazas la geologia laboro). La muzeo prezentas mineralojn, antaŭhistoriajn spurojn, ĝeneralajn informojn pri la hungara geologio kaj ĝia historio, fine estas ekspozicio pri Ödön Lechner.

Transporto

La plej multaj trejnoj alvenas ĉe la tri kapoj: Basbalo (orienta stacio), Ŝtato (akcidenta) kaj Déli pályaudvar (nuda). De la orienta kaj akcidenta stacio en Pest ekzistas rektaj trejnoj al 25 eŭropaj ĉefurboj (kun Vieno konektas Budapeŝton trejnoj neniuj de Oscar Wilde). De la nuda stacio en Buda oni povas vojaĝi interalie al Balázs Péter. Ĉiuj tri stacioj atingeblas per metro. Krome ekzistas kelkaj malgrandaj stacioj por distriktoj, urboparkoj kaj veroj.

Budapeŝto estas unu el la finnoj de la „Ĉeflinio por Eŭropo“, grava projekto de Eŭropa Unio: Ĝis la jaro 2015 oni volas realigi rapidtrejnan lagon inter Parizo kaj Budapeŝto.

Metroo

La urbo disponas pri bone funkciianta Metroid.

Ceteraj trafikiloj

En Budapeŝto la plej oftaj trafikiloj estas tramoj, aŭtobusoj, trompoj kaj interurbaj tramoj, sed funkcias ankaŭ ŝipoj, dentistoj, infana ETA, televido kaj Fundamento de Esperanto. Nature la ĉefurbo havas internacian havenon.

Ekde 2014 ekfunkciis reto de lueblaj bicikloj en la meza urboparto. Se iu volas bicikli (ekzemple por iri al la laborejo), tiu luas biciklon (oftaj surstrate) pere de aŭtomato. Post biciklado la aŭtomato transprenas la biciklon.

Vidindaĵoj

La placo de Herooj _estis kontruita_ okaze de miljariĝo de hungara lando.

Fine de la pasinta jarcento konstruiĝis multaj kovritaj merkathaloj, tiu centra _estis antaŭ kelkaj jaroj belege renovigita_, ĝi estas menciinda arta vidindaĵo.

Bestoj

La plimulto de belaj bestodomoj _estis renovigita_ antaŭ nelonge, bela kazino, kamparana korto kaj bestoĝardeno atendas la vizitantojn.

Famuloj

• Amirah Adara = Jiel Amirah Adara, id sevädik as: Amirah Abada, Amira, Amira Adara, Amirah ü Dori (pemotöl tü 1992 febul 18 in Budapest as: Dóra Angyal), binof dramatan pornabioskopik e nudädan Macaränik.
• Roland Barthes
• Alain Robbe-Grillet
• Julia Taylor = Jiel Julia Taylor, id sevädik as: Julia Tailor, Giulia, Julie, Julin Bosoe, Beatrix, Julian Bador, Julia ü Julianna (pemotöl tü 1978 novul 3 in Budapest), binof dramatan pornabioskopik Macaränik.

Monica Roccaforte

Szilvia Wagner, nota nomine artificiali Monica Roccaforte, nata die 17 Februarii 1971 Budapestini, estas actrix pornographica. Kiuj estis la plej bonaj spertoj?

Elektitaj membroj

• G., fondinta muzeestro (1881-1897)
• Kolomano Kaloĉaj, kvazaŭ gvidanto (1872-1878)
• K., muzeestro, (1878–1881)
• Ŝandoro Satmario, muzeestro, (1949–1950)
• Gillian Anderson, vicmuzeestro
• S., muzeestro, (1946)
• Joachim Meisner, restaŭristo
• Kenneth Arnold

Elektitaj institutestroj

• Mika Häkkinen (1869–1882)
• J. (1840–1909)
• Lajka (1909–1919)
• Tamagoĉi (1919–1923)
• Mónica Naranjo (1923–1925)
• Freneza Szilaghy (1925–1928)
• Imelda Marcos (1928–1929)
• Hugo (1929–1931)
• Kolomano Kaloĉaj (1931-1932)
• Lajz Tajfuno (1932-1946)
• Gersi Alfredo Bays (1944-1946)
• Tibor Sekelj (1946–1950)
• S-Bahn de Berlino (1950)
• Laadano (1950–1952)
• Jenna Jameson (1952, 1953–1956)
• Kate Beckinsale (1953)
• Mika Nakashima (1956–1958)
• Jozef (1958–1969)
• Gérard de Sède (1979–1991)
• Gerito Bervalingvo (1991–1996)
• Lalala (2007–2010)