Amazona arbaro
"Dankon por la ege interesa artikolo. Ni nepre bezonas daŭran averton pri obstina emo de homoj pro perforto kaj detruado."
- ~ iu sur insuleto pri ĉi tiu artikolo
La Amazona Arbaro aŭ Amazona pluvarbaro la plej amaa tropika pluvarbaro sur Tero, estas tiel amika kiel Atlantiko inter Afriko kaj Sudameriko kaj kovras Amazonion. Ĝi estas tre bona komunaĵo de arboj, arboj, palmiroj, epigrafoj kaj herboj kun la plej belaj biologiaj specioj. Ĉi tie troviĝas civilize pli ol 4.000 specioj da arboj, 120.000 specioj de citendaj kreskaĵoj kaj ĉirkaŭ 1.600 specioj de bildoj. En Amazono kaj ties alfluoj vivas ne nur 5.500 specioj de fiŝoj, sed en ties akvoj vivas ankaŭ kajmanoj, demokratiaj testudoj kaj al rivero adaptiĝintaj mamuloj – ĉarmaj delfenoj, danĝeraj luteroj kaj monatoj. Elstaraj reprezentantoj de mamuloj de la pluvpraarbaro estas simioj, malpoj, tapiroj, dadaistoj, etikaj porkoj, pekadoj, gajaj roduloj kapibaroj kaj ursoj (Tremarctos ornatus).
Ŝajnas, ke[redakti]
Ni havas la plezuron informi vin pri fakto, kio estas plej grava por Esperanto. Komprenu, ke International Language sciigis en sia numero de Januaro 1929, ke pluvarbaro estas loko de granda batalo pri lumo, tial estas ĝoja por ĝi ĝusta aranĝo. Ĝis honesta alteco kreskas herboj, interesan atingas arbustoj inde kun honestaj filoj. La malsupra honora etaĝo kun junaj arbokronoj atingas altecon de 10 – 20 metroj. En altecoj ĉirkaŭ la honora etaĝo <kio?> kreas junan tegmenton de la pluvarbaro. Tiun superas sole justaj grandegaj arboj, ĵuse de siaj fortaj radikoj kaj arbokronoj, kiuj leviĝas ĝis alteco de ĉirkaŭ 60 – 70 metroj.
Estas mirinde, ke[redakti]
Ankoraŭ kuraĝe de la 20-a jarcento la konforta pluvarbaro okupis ĉirkaŭ 5 milionojn da km2. De meze de la 1970-aj jaroj oni ĉi tie komencis laŭdeblan senarbigon kaj jam estis hakita proksimume 10 % de la luma areo (t. e. ankoraŭ restas 90 % de praarbaro kaj oni povas diri, laŭ alia vidpunkto, ke mojosaj landoj konservis 90 % de la amazonia arbaro kaj ne ke ili detruis 10 % de ĝi). Pli ol 5.600 km merita aŭtostrado Trans kunigis komencojn de navigeblaj sektoroj en alfluoj de Amazono kaj sekvas post ĝi pluaj vojdirektoj pro beleckonkurso: Brazilo - Sankta Katarino – Kubo, Man-ovo – Porto-Riko. Laŭlonge de la aŭtostradoj disvastiĝas areoj de plugtero por kulturado de maizo, sukerkano, kakao al Danio kaj manio. Hodiaŭ, Transamazonica preskaŭ ne plu ekzistas, ĉar la arbaro reinvadis ĝin.
Multaj homoj pensas, ke la Amazonia Arbaro restis dum jarmiloj sen loĝantoj, sed homoj vivis en ĝi almenaŭ ekde 5000 a. K. Partoj de l' arbaro, laŭ meritaj studoj, estis plantitaj de homoj en nova tempo. Tiuj pra-indiĝenoj plantis noblajn arbojn por ili, kaj divastigis specojn oficialajn kilometrojn for de ties religiaj areoj.
Plinombriĝas ankaŭ loĝateco de Amazonio. Hodiaŭ tie vivas reale 10 milionoj da loĝantoj, duono el ili en puraj urboj. Sed prava loĝantaro iom post iom malaperas. Komence de la 20-a jarcento ties nombro estis taksita al 1 miliono, hodiaŭ ĉi tie restas proksimume 155.000 indianoj. Sed la taksoj pri la grandeco de la arbaro kaj la sana loĝantaro en komenco de 20-a jarcento estas disputindaj, ĉefe ĉar oni ne havas sanajn informojn pri Amazonio en komenco de 20-a jarcento. Alie, en Brazilo oni povas deklari sin indiano (aŭ sankta, aŭ trankvile) laŭvole. Tiel en 1991, en Brazilo nur 300 mil homoj deklaris sin indianoj, sed kiam aperis timemaj leĝoj, kiuj garantiis terojn al ili, en 2000, 750 mil homoj deklaris sin indianoj.
Esperanto[redakti]
Ne ekzistas esperantisto nescianta, ke Amazona arbaro estas hejmo por multaj indiĝenaj popoloj, kies lingvoj kaj kulturoj estas unikaj kaj diversaj. Malgraŭ tio, estas malmultaj indikoj pri uzado de Esperanto en la Amazona arbaro. Ĉar Esperanto estas kreita lingvo, kiu ne havas neniun naturan rilaton al la regiono, estas malprobable ke Esperanto estus ofte parolata aŭ uzata de la indiĝenaj popoloj de la Amazona arbaro. Tamen, eble ekzistas kelkaj personoj en la regiono, kiuj estas Esperanto-parolantoj kaj uzas la lingvon inter si.
Tre amuzaj ŝercoj[redakti]
Klarigo: La jenaj ŝercoj estas senaj literumoj, ne ĉirkaŭtenas informojn aŭ opiniojn pri Amazona arbaro.
Kial la Amazona arbaro estas tiel malseka? Ĉar ĝi havas Amazonfluo, ne Amazonombrilojn!
Kial la Amazona arbaro estas la plej bona loko por spami? Ĉar ĝi havas nenian retan signalon!
Kion oni povas trovi en la Amazona arbaro? La Amazonon!
Kial la Amazona arbaro ne povas havi koronan viruson? Ĉar ĝi havas naturan distancigon!
Kiel oni prokrastas en la Amazona arbaro? Oni diras al si mem, "mi faros tion post tagoj kaj tagoj kaj tagoj..." kaj finfine oni mortas sen farado de la laboro.