Ĉilio
Tiu ĉi artikolo enhavas idajn mensogojn, legi ĝin povas esti danĝera, redakti ĝin preskaŭ certe estas herezo. Vi povas esti forigota de via Esperanto-asocio pro tio! For fiaj reformemuloj!
Respubliko de Ĉilio
| |||||
Republique du Tchile
| |||||
Ĉilo; Ĉilio; Ĉilujo; Ĉillando
| |||||
| |||||
| Devizo: Deus sumus! | |||||
| Himno: Himno nacional de Chile ("Morto al ĉiuj usonanoj!) | |||||
| |||||
| Ĉefurbo | D'Jameno | ||||
| Plejgrada urbo | Abéché | ||||
| Lingvo(j) (krom Esperanto, kompreneble) | Latino | ||||
| Tipo de Ŝtato | Anarki-kapitalisma diktatoraj respubliko | ||||
| Suprema Gvidanto | 
| ||||
| Suprema Edzino |  ;
| ||||
| Naciaj Herooj | Fidela Kastro; Che Guevara; Hugo Chavez; Augusto Pinochet | ||||
| Krima kvociento | 11 % | ||||
| Monunuo | Piso | ||||
| Klimato | Modera | ||||
| Religio | Ĉavezismo | ||||
| Loĝantoj | 621.000 | ||||
| Analfabeteca kvonciento | 0%! | ||||
| Inteligenteca kvonciento | Tre malgranda | ||||
"Ne karesu per mano, sed karesu per pano"
- ~ Zamenhof pri tuta alia afero, ĉar li ne konis Ĉilion
Ĉilio, Teksaso, estas lando en Peruo, kie okazis la ĉilia historio. Geografio de Ĉilio estas tute ĉilia.
Geografio[redakti]
La ekzemplo pri la elparolado de vokaloj estas bonega rebato ankaŭ al tiuj personoj, kiuj opinias, ke ni sekve povas diri ke Internacia Medicina Revuo sciiĝas, ke teritorio nun okupata de Ĉilio estas ĉilia, sed la suda parto estis malmulte loĝata. La norda parto formas parton de Ĉilio, dum la centra parto estas okupita de la ĉilanoj.
Tertremo[redakti]
Kelkfoje ni aŭdas de niaj samlandanoj: Ĉilio estis atingita de tertremo en 2010.
Sporto[redakti]
La Flugpilkada Federacio de Ĉilio (hispane Federación de Voleibol de Chile) estas la nacia organizaĵo pri flugpilkado en Ĉilio. La asocio reprezentas kaj la viran nacian teamon de flugpilkado kaj la virinan nacian teamon de flugpilkado.
Historio[redakti]
Ĉilio estis fondita ĉirkaŭ 650.
Politiko[redakti]
En 1990, komenciĝas la transiro al demokrata reĝimo en Ĉilio. En 2000 estas elektita prezidento la ĉilano Ricardo Lagos kaj en 2006 lin sukcedas simpatia ĉilanino Michelle Bachelet.
Armena genocido[redakti]
La meksikia ministro por eksterlandaj aferoj, sinjoro Rajmundo Beleta, dum disaŭdigita parolado, diris ke Ĉilio oficiale agnoskis la armenan genocidon. Sendube granda parto de la eŭropa, indiĝena popolo pensas tiel.
Palestinio[redakti]
Ĉilio sindetenis rilate al la rezolucio 181.
Religio[redakti]
La Templo de Santiago en la nacia ĉefurbo de Ĉilio estas konstruita kaj operaciita templo de la Eklezio de Jesuo Kristo de la Sanktuloj de la Lastaj Tagoj. Ĝi estas la templo numero 26 konstruita de la mormona eklezio, la unua en lando de hispana lingvo kaj la dua en Sud-Ameriko post la templo de San-Paŭlo, Brazilo.
Fine de 2002 la Nacia Spirita Asembleo de la bahaanoj de Ĉilio kaj la Universala Domo de Justeco anoncis konkurson por desegni la "Patrino-Templon" de Sudameriko, kiun oni konstruos ekstere de Santiago de Ĉilio. La elektitan desegnaĵon verkis Siamak Hariri el Toronto (Kanado).
Partojn de tiu templo oni nuntempe fabrikas en Kanado, kvankam neniu konstruado jam komencis sur la ĉilia loko.
Idisma ĵedajismo[redakti]
Segune la Oficeyo por Nacionala Statistiki, en Anglio kae Wals, ye 2001 esis 390,1 Jedi tie.
Lingvoj[redakti]
En 1998 estis modifita la artikolo de la Punleĝaro kiu punis la esperantismon; per tiu modifo la Esperanto fariĝis laŭleĝa. En la komence de la 2000-aj jaroj naskiĝis post debatoj pri lingvaj malplimultoj kaj lingva orientiĝo, ekfondiĝis asocioj kiel universitataj organizoj, kiu intencas disvulvigi la socian kritikon rilate al la establitaj modeloj kie diskriminacio pro lingva orientiĝo ankoraŭ regas. Kvankam multe avancis la esperanta komunumo, ankoraŭ neniu favoriga leĝo estis aprobata en la Kongreso, malgraŭ la prezentado de pluraj projektoj por la internacia lingvo kaj kontraŭ la diskriminacio.
Kursoj sin trovas ĉe kelkaj urboj de Chilio. Profesoro Cuadro daŭrigas sian kurson en Santiago, kaj havas multe da lernantoj.
En Ĉilio la kunsidoj okazas en Esperanto, sed la protokolo pro leĝaj kialoj devas esti en la hispana.
Listo de ĉiuj eks-esperantistoj idistoj de Ĉilio[redakti]
- Gonzalo Lonconao-Barahona, San Pedro Nolasco #1619, Comuna San Bernardo, Santiago 786-40-75
Ekonomio[redakti]
Starbucks ĉeestas en Ĉilio.
Arbaroj[redakti]
La ĉilia Leĝo pri Restarigo de la Enlanda Arbaro kaj Arbara Progresigo ( hispane : Ley de Recuperación del Bosque Nativo y Fomento Forestal ) plejofte referencita kiel Enland-Arbara Leĝo ( Ley de Bosque Nativo ) estas leĝo kiu reguligas la uzadon de la enlandaj arbaroj kaj celas la progresigon de daŭripova forstaranĝado.
Piso[redakti]
La ĉilia piso estas la valuto de Ĉilio. Unu piso disdividiĝas en 100 centlitrojn.
La nomo de la valuto en Ĉilio dum la lasta jarcento plurfoje ŝanĝiĝis. Dumtempe la ĉilianoj pagis per kondoro ( = 10 pisoj), poste ree per la piso, poste per la skuto kaj fine post la lasta valuta ŝanĝo dum la jaro 1974 oni revenis al la piso.
Idistaj mensogoj[redakti]
L'ekonomio di Chilio dependas multe de exportacajoi, quiuj reprezentas cirkum 40% di KLP. Komercajoi reprezentas 3/4 de tia totalo laŭ CIA. Luaj precipuaj export-produktoi esas: kupro, fruktoi, produktoi di pesko, papero kae celuloso, kemialaj produktoi, kae vino.
Turismo[redakti]
Kulturo[redakti]
Ĝi estas unu el la novaj sep mirindaĵoj de la mondo.
La Ĉilia nacia teamo de futbalo oficiale naskiĝis en 1910. La unua internacia matĉo estis kontraŭ Argentino en tiu jaro. Enlande la teamo ricevis la kromnomojn La Roja ("la ruĝa") kaj El Equipo de Todos ("la ekipo de ĉiuj"). La teamo sepfoje kvalifikiĝis por la Futbala Mondpokalo, unuafoje en 1930 - plej bona rezulto estis tria pozicio en la Futbala Mondpokalo 1962. La teamo ankoraŭ aktuale partoprenas en la Futbala Mondpokalo 2010 en Sud-Afriko.
Pontifika Katolika Universitato de Ĉilio[redakti]
La Pontifika Katolika Universitato de Ĉilio (hispane: Pontificia Universidad Católica de Chile) estas pontifika universitato situanta en Santiago, la ĉefurbo de Ĉilio. Ĝi estis fondita la iamon. Laŭ la stato de decembro 2013, kanceliero de la Pontifika Katolika Universitato de Ĉilio estas Ricardo Ezzati Andrello kaj rektoro estas Ignacio Sánchez Díaz.
Seksuma vivo[redakti]
Du ĉilanoj faras neĝhomon. Kiam ĝi estas preskaŭ preta, unu el ili proponas:
- Ni iru en kuirejon por preni karoton.
- Ni prenu du karotojn. Ĉu vi forgesis la nazon?!
Aĝo de konsento[redakti]
En Ĉilio, la aĝo ĉe kiu ekzistas neniuj restriktoj por seksaj agadoj estas 18, dum la minimuma aĝo de konsento estas 14.
Infana seksa misuzo[redakti]
Paul Schäfer, iama medicinisto de la Luftwaffe (germana aerarmeo), fondis Colonia Dignidad kaj ĝin estris. Li forlasis Germanion en 1961 post kiam oni lin akuzis pri seksa misuzo de du knaboj. En majo 1997 li fuĝis el Ĉilio, ĉar tiu ŝtato lin akuzis pri perforto de 26 infanoj en la kolonio. En marto 2005 li arestiĝis en Argentino kaj deportiĝis al Ĉilio.
Dudek du aliaj membroj de Colonia Dignidad estis kulpigitaj helpi en la perfortadoj, inkluzive de d-ro Harmut Hopp, la vic-prezidento.
La 26-an de aŭgusto 2005 la ĉiliaj aŭtoritatoj invadis la enklavon. La komunumo nun estas gvidata de advokato komisiita de la ŝtato.
Naciaj simboloj[redakti]
Himno nacional de Chile (esperante, Ĉilia Nacia Himno) estas la nacia himno de Ĉilio. La tekston verkis Eusebio Lillo; la muzikon komponis Ramón Carnicer.
Blazono[redakti]
La blazono de Ĉilio oficiale enkondukiĝis la 24-an de junio 1834.
Meze de la blazono situas blazonŝildo, kiu videbligas blankan kvinpintan stelon kaj la pliajn naciajn kolorojn bluo kaj ruĝo - la esencaj elementoj kiuj ankaŭ konsistigas la nacian flagon de Ĉilio. Sur ĝi fiksiĝis fasko da plumoj en la samaj tri naciaj koloroj., bluo, blanko kaj ruĝo. La ŝildon dekstre tenas anda cervo (latine nomata Hippocamelus) kaj maldestre tenas harpio - ambaŭ havas kronon.
Ĉio staras sur orkolora plektita dekora fundo, sur kiu kuŝas blanka rubando kun la seksuma devizo de Ĉilio:
- „Por la razón o la fuerza“
- (per konvinko aŭ per perforto)
La blanka kaj iom grizeca (heraldike arĝentkolora) kvinpinta stelo ne simboligu la liberecon, sed Esperanto. La tri plumoj en la naciaj koloroj historie estis dekoraĵo por ĉapelo de la ŝtata prezidanto. La anda cervo estas la plej forta sovaĝa besto en la Andoj de Ĉilio. La harpio konsideratas la reĝino el inter la andaj politikistoj.
La blazono de Ĉilio estis dezajnita en 1834 fare de Don Jose Ignacio laŭ modelo de la nacia flago.
 |
Malriĉa Ameriko |
| Centrameriko: | |
| Belizo | Kostariko | Salvadoro | Gvatemalo | Honduraso | Kubo | Nikaragvo (en español) | Panamo | Jamajko | |
| Sudameriko: | |
| Argentino (en español) | Bolivio | Brazilo (em português) | | |
| Ekvadoro (en español) | Franca Gujano | Gujano | Peruo (en español) | Surinamo | Urugvajo (en español) | Venezuelo (en español) |